Пазанда – Pazanda Ҳархела маълумотлар
Inson miyasining miya yarim korteksida 17 milliardgacha nerv hujayralari – neyronlar mavjud bo’lib, ular o’zaro bog’langan tolalar, labirintlar, murakkab yo’llar tarmog’ini tashkil qiladi.
Bizning his-tuyg’ularimiz va harakatlarimiz elektr impulslari bilan birga hujayradan hujayraga uzatiladi. SHunday qilib, barcha hujayralar o’rtasida o’zaro aloqa saqlanib qoladi. Odamlarda miya vaznining tana vazniga nisbati hayvonot olamining har qanday vakillariga nisbatan eng katta hisoblanadi. Agar otda miya vaznining tana vazniga nisbati 1:400, itda 1:100, odamlarda 1:50 bo’lsa.
Agar dam olish holatida butun inson tanasi daqiqada takhminan 300 kub santimetr kislorod istemol qilsa, u holda odam ukhlayotgan yoki uyg’oq bo’lishidan qati nazar, miya bu miqdorning oltidan bir qismini, yani 50 kub santimetrni o’zlashtiradi.
Bir kishi tomonidan kuniga istemol qilinadigan 500 gramm uglevodlarning 90 ga yaqini miya tomonidan istemol qilinadi.
Miyaning kattaligi insonning intellektual qobiliyatiga tasir qilmaydi. Biroq, tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, aql sinapslarga – neyronlar orasidagi kontaktlarga bog’liq. Bolalik va o’smirlik davrida sinapslar soni ortadi va aqlga tasir qiladi. Eng og’ir miya – 2900 g – faqat 3 yil yashagan odamda topilgan. Uning miyasi funksional jihatdan nuqsonli edi
Miyaga kiradigan yoki undan chiqadigan nerv impulsining tezligi soatiga 274 kilometrni tashkil qiladi.
Oddiy odamlarning miya vazni 1020 dan 1970 grammgacha. Erkaklarning miyasi ayollarning miyasidan 100-150 gramm og’irroq.
Miya umumiy tana vaznining atigi 2% ni tashkil qiladi, ammo u qonda aylanib yuradigan kislorodning 20% ni istemol qiladi – bu boshqa organlarga qaraganda ko’proq.
Miyaning o’zi og’riqni his qilmaydi. Ammo bu sizni bosh og’rig’idan qutqarmaydi – miya og’riq manbai bo’lgan ko’plab to’qimalar, nervlar va qon tomirlari bilan o’ralgan.
Uch yoshli bolaning asab hujayralari kattalarga qaraganda 3 barobar ko’p. Agar siz chaqaloqning to’liq salohiyatidan foydalanmasangiz, unda yoshi bilan talab qilinmagan hujayralar o’ladi. SHuning uchun bolalarni chaqaloqlikdan faol ravishda o’rgatish kerak.
Osilgan yoki o’z joniga qasd qilish uchun ushbu usulni tanlagan odamlarning jasadlarida ereksiya paydo bo’lishi mumkin. Bu arqon halqasi tomonidan serebellumga tasir qiladigan bosim tufayli yuzaga keladi. Erkaklarda bu siydik yoki shilimshiq, ayollarda – vaginadan qon paydo bo’lishi mumkin.
Miyaning chap yarim shari tananing o’ng tomoni uchun, o’ng tomoni esa chap uchun javobgardir.
Miyani o’rganishning eng qadimgi usullaridan biri bu ablasyon usuli bo’lib, u miya qismlaridan birini olib tashlashdan iborat bo’lib, olimlar bunday operasiya olib keladigan o’zgarishlarni kuzatadilar.
Oddiy kulish uchun miyaning besh khil sohasi ishlashi kerak. Odam o’zini qitiqlab kula olmaydi. Bu o’z harakatlaridan kelib chiqadigan hislar uchun masul bo’lgan serebellum tomonidan oldini oladi va bu hislarni etiborsiz qoldirish uchun miyaning boshqa qismlariga buyruqlar yuboradi. Ushbu qoidadan istisno til bilan tanglayni qitiqlash bo’lishi mumkin.
Tarakanlar bir necha hafta davomida boshsiz yashashi eksperimental ravishda tasdiqlangan. Hamambökeğin qon aylanish jarayoni miya tomonidan boshqarilmaydi, ular butun tanadagi kichik teshiklar orqali nafas oladilar va oldindan istemol qilingan oziq-ovqat zahiralarida ular uzoq vaqt davomida mavjud bo’lishi mumkin.
Delfinlar doimiy ravishda atmosfera kislorodini nafas olishlari kerak, buning uchun ular muntazam ravishda paydo bo’ladi. Uyqu vaqtida bunday nafas olishni taminlash uchun delfin miyasining yarim sharlari navbat bilan ukhlaydi.
Agar tana vazniga nisbatan eng kichik miya haqida gapiradigan bo’lsak, unda zamonaviy khaftaga tushadigan baliqlarda u 0,06-0,44% ni tashkil qiladi va katta dinozavrlarning miya hajmi undan ham kichikroq edi.
Kislorodsiz inson miyasi 6 daqiqadan ko’proq vaqt yashamaydi, keyin esa asab hujayralarining o’limining qaytarilmas jarayonlari boshlanadi.
