OIV va OITS kasalligi belgilari davolash

Xalq orasida OITS nomi bilan mashhur bo’lgan (vich spid) orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi butun dunyo qatori mamlakatimizda ham tarqalishda davom etmoqda. Ilk paydo bo’lganida jamiyatning chetda qolgan qatlamlari kasalligi sifatida tanilgan OITSni, agar g’amxo’rlik qilinmasa, jamiyatning har bir bo’lagida, uy bekalaridan tortib, bolalargacha ko’rish mumkin. OIVga chalinganlar, yani OITS virusi bilan kasallanganlar, avvalgi etiqodlarga qaraganda, qisqa vaqt ichida vafot etadi, deb hisoblar edi. Biroq, bugungi kunda rivojlanayotgan texnologiya va davolash imkoniyatlari bilan OITS surunkali kasallik sifatida tariflanadi.

OITS NIMA?

OITS yoki orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi OIV infeksiyasi natijasida kelib chiqqan surunkali, hayot uchun xavfli kasallikdir. OIV immunitet tizimini buzadi va uning infeksiyalar va kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyatini zaiflashtiradi. Davolanmagan OIV infeksiyasi OITSga olib kelishi mumkin. OITS tashxisi KD4+ oq qon hujayralari sonini va OITSni aniqlovchi ayrim kasalliklarning mavjudligini baholash orqali amalga oshiriladi.

OIV NIMA?

OIV – bu inson immunitet tanqisligi virusining qisqacha nomi. OIV virusi immunitet tizimiga tasir qiladi.

OITS BELGILARI QANDAY?

OITS ko’plab alomatlarga ega. Bu belgi va alomatlar boshqa kasalliklarda ham kuzatilganligi sababli, albatta soha bo’yicha mutaxassis shifokorga borib kerakli tahlillarni o’tkazish va to’g’ri tashxis qo’yish orqali davolash jarayonini boshlash kerak. OITSning eng muhim belgilari:

Tez vazn yo’qotish
Qaytalanuvchi isitma
Tungi terlar
Haddan tashqari va nomalum charchoq
Qo’ltiq osti, bo’yin yoki bo’yin limfa tugunlarining kattalashishi
Og’iz, anus yoki genital hududdagi yaralar
O’pka infeksiyalari
Teri, og’iz, burun yoki ko’z qovoqlarida dog’lar
Xotirani yo’qotish
Depressiya
Nevrologik kasalliklar

OIV INFEKSIYaSININING BELGILARI QANDAY?

Bazi odamlarda grippga o’khshash alomatlar infeksiya boshlanganidan 2-4 hafta o’tgach paydo bo’ladi. Bu davr o’tkir OIV infeksiyasi deb ataladi. Ushbu alomatlar bir necha kun yoki hafta davom etadi. Ushbu davrdagi alomatlar;

Yong’in
sovuq
Tebranish
Chiqindilar
tungi terlar
Mushaklardagi og’riqlar
Tomoq og’rig’i
Zaiflik
limfa tugunlarida shish paydo bo’lishi
og’izda yaralar bor

Biroq, bazi odamlar OIV infeksiyasining o’tkir davrida hech qanday alomat sezmasligi mumkin. Ushbu alomatlarning mavjudligi faqatgina OIV infeksiyasi mavjudligini anglatmasligi kerak. Ushbu alomatlar boshqa kasalliklar tufayli ham paydo bo’lishi mumkin. OIV infeksiyasini keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan kontakt mavjud bo’lsa, sog’liqni saqlash muassasasiga murojaat qilish orqali OIV testini o’tkazish kerak. Khavfli aloqadan keyin ushbu alomatlarni sezgan odamlar sog’liqni saqlash muassasasiga murojaat qilishlari va testlarni o’tkazishlari kerak. Chunki OIV infeksiyasini aniqlashning yagona yo’li kerakli testlarni o’tkazishdir.

KIMDA OIV-OITS

OIV qon va jinsiy aloqa orqali yuqadi. Yuqtirishning eng keng tarqalgan usuli jinsiy aloqa orqali. U tug’ilishdan oldin, tug’ilish paytida yoki undan keyin onadan chaqaloqqa yuqishi mumkin. Ona suti virusni yuqtirishi mumkin. Agar OIV bilan kasallangan odam bilan aloqada bo’lgan bo’lsa (masalan, jinsiy aloqa yoki qon bilan ifloslangan), profilaktika choralari va kuzatuvi uchun darhol yuqumli kasallik bo’yicha mutaxassisga murojaat qilish kerak. Barcha tug’ish yoshidagi ayollarni OITS haqida xabardor qilish va agar kerak bo’lsa, testdan o’tish tavsiya etiladi. Homilador onaga va tug’ilgandan keyin chaqaloqqa profilaktik dori-darmonlarni qo’llash orqali yuqumli kasallikning oldini olish mumkin.

OIV/OITS QANDAY TAShXISLANADI?

OIV infeksiyasini keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan aloqada bo’lgan odamlar, albatta, tekshiruvdan o’tishlari kerak. Avvalo, eng qisqa vaqt ichida shifokorga murojaat qilish orqali taqib qilinadigan yo’l va test qachon o’tkazilishi aniqlanishi kerak.

Nuklein kislota testlari (NAT, PKR) odatda xavfli tasir qilishdan 10-33 kun o’tgach OIV infeksiyasini ko’rsatadi.
Venadan olingan qon bilan antigen/antikor testlari xavfli aloqadan 18-45 kun o’tgach OIV infeksiyasini aniqlaydi.
Tashxisda organizmda OIV virusiga qarshi hosil bo’lgan OIVga qarshi antikor deb ataladigan modda izlanadi. Buning uchun odatda elishay testi qo’llaniladi. Elishay ko’plab kasalliklarni tashxislashda qo’llaniladigan testning nomi, bu faqat OITSga xos bo’lgan test emas. Agar ushbu test ijobiy bo’lsa, OIVga qarshi antikorni batafsilroq ko’rsatadigan tasdiqlash testlari (Western Blot) qo’llaniladi. Virusning genetik materialining mavjudligi va miqdorini aniqlaydigan testlar (PKR, polimeraza zanjiri reaksiyasi) zarurat bo’lganda tashxis qo’yishda, davolanishni kuzatishda va dori vositalarining samaradorligini nazorat qilishda yordam sifatida qo’llaniladi. Zarur bo’lganda virusning bazi tarkibiy oqsillarini o’rganuvchi testlar ham qo’llanilishi mumkin.

ELIShAY TEST NIMA?

Elishay testi antigen (masalan, mikroorganizmning o’ziga xos oqsili) va antikor (antigenga qarshi ishlab chiqarilgan oqsilga o’xshash molekula) o’rtasidagi reaksiyani ko’rsatish orqali turli kasalliklarni tashxislashda qo’llaniladi. Sinov natijasini ko’rinadigan qilish uchun ferment ishlatiladi. Elishay testi bilan organizm tomonidan ularga qarshi hosil bo’lgan yuqumli vositalar yoki antikorlarni aniqlash mumkin.

OIV/OITSNI DAVOSI QANDAY?

OIV infeksiyasini davolashda turli xil dorilar qo’llaniladi. Bugungi kunda qo’llaniladigan uchta dori terapiyasi qondagi virus miqdorini sezilarli darajada kamaytiradi va immunitet tizimini uzoq vaqt davomida himoya qilishi mumkin. Biroq, dori terapiyasi bilan OIV infeksiyasini butunlay yo’q qilish mumkin emas. Ushbu dorilar hayot davomida ishlatilishi kerak.

TEZ-TEZ SO’RALADIGAN SAVOLLAR

OIV infeksiyasining manbai nima va u qancha vaqtdan beri kuzatilgan?

OIV infeksiyasi Markaziy Afrikadagi shimpanzelardan kelib chiqadi. Taxminlarga ko’ra, odamlarga birinchi yuqish 19-asrda sodir bo’lgan. 1980-yillarning boshida gomoseksual erkaklarda Kaposi sarkomasi deb ataladigan o’simtaning ko’payishi, keksa odamlarda ko’proq kuzatilishi kutilmoqda va Pneumokystis Karinii tufayli o’pka yallig’lanishi AQShda kuzatila boshlandi. Keyinchalik shunga o’xshash suratlar qon va qon mahsulotlari berilganlar, ineksion giyohvand moddalar va ularning jinsiy sheriklarida kuzatilgan. 1983 yilda qo’zg’atuvchi OIV (odamning immunitet tanqisligi virusi) aniqlangan va 1985 yilda diagnostik testlar joriy etilgan.

OIVdan himoya qiluvchi vaksina yoki dori bormi?

Yuqori xavfli kontakt bo’lsa, himoya qilish uchun OIV preparatlari (antiretrovirus preparatlari) qo’llanilishi mumkin. Mutaxassis shifokor bilan maslahatlashib, qaror qabul qilish va agar kerak bo’lsa, kechiktirmasdan profilaktik davolanishni boshlash kerak. OIVga qarshi emlash bo’yicha tadqiqotlar davom etmoqda. Hozirda qo’llaniladigan vaksina yo’q.

OIV to’qima va organlar transplantasiyasi orqali yuqishi mumkinmi?

To’qimalar va organlarni transplantasiya qilishda OIV va boshqa bazi infeksiyalarni transplantasiya qiluvchilarga yuqtirishning oldini olish uchun testlar o’tkaziladi. Nomaqbul test natijalariga ega bo’lgan shaxslar organ yoki to’qimalar donorlari bo’lishi mumkin emas.

Qanday sharoitlar OIV yuqishiga olib kelmaydi?

Chivin va choyshab kabi hasharotlar yonoqdan o’pish, qo’l silkitish, ish joyida bir xil muhitda ishlash, bir xil telefondan foydalanish, bir xil oynadan foydalanish orqali ifloslanishni keltirib chiqarmaydi. Bundan tashqari, OIV virusi boshqa infeksiyalar kabi havo orqali yuqmaydi.

Onadan chaqaloqqa yuqadimi?

OIV infeksiyasi homiladorlik, tug’ilish yoki emizish paytida onadan chaqaloqqa yuqishi mumkin. OIV infeksiyasi bo’lgan har bir kishi davolanadi. Homiladorlik davrida OIV infeksiyasi aniqlansa, homilador ayollar uchun davolanish darhol boshlanadi. Tug’ilgandan keyin onaning davolanishi umr bo’yi davom etadi. Shuningdek, chaqaloq tug’ilgandan keyin OIV infeksiyasining rivojlanishiga yo’l qo’ymaslik uchun davolanadi.

OIV yuqtirgan ona bolasini emizishi mumkinmi?

OIV infeksiyasi ona sutida ham bo’lishi mumkinligi sababli, bu infeksiyaga chalingan onalarga chaqaloqlarini emizish tavsiya etilmaydi.

Siz tanishgan odamda OIV borligini qanday aniqlash mumkin?

Biror kishi OIV bilan kasallanganligini bilishning yagona yo’li OIV testini o’tkazishdir. Insonning jismoniy xususiyatlari va boshqalar. OIV infeksiyasi bor yoki yo’qligini unga qarab aniqlash mumkin emas.

Himoyalanmagan jinsiy aloqada erkakdan ayolga yoki ayoldan erkakka yuqish xavfi yuqorimi?

OIV infeksiyasi, ayniqsa jinsiy aloqa paytida shilliq qavat orqali yuqadi. Ayol jinsiy azolarining tuzilishi va spermada OIV mavjudligi hissasi bilan, himoyalanmagan jinsiy aloqada erkakdan ayolga yuqish ehtimoli yuqori.

OIV/OITSdan himoyalanish usullari qanday?

Jinsiy aloqada prezervativdan foydalanish yuqtirish xavfini kamaytiradi, ammo uni butunlay yo’q qilmaydi. Qon va qon mahsulotlari OIV, gepatit B, gepatit K va sifilis uchun tekshiriladi. Vena ichiga giyohvand moddalarni istemol qilishni kamaytirish va bu odamlarda umumiy igna foydalanishni oldini olish transmissiyani kamaytiradi. Tibbiyot xodimlari tanadagi barcha suyuqliklarni infeksiyalangan deb qabul qilishlari va zarur himoya vositalaridan (qo’lqoplar va boshqalar) foydalanishlari kerak.

Mamlakatimizda OIV infeksiyasi qanchalik keng tarqalgan?

Sog’liqni saqlash vazirligi malumotlariga ko’ra, mamlakatimizda 1985-yildan 2020-yilning 30-noyabriga qadar 25809 nafar OIV (+) bemor va 1958 nafar OITS bilan kasallanganlar qayd etilgan. Kasallanganlarning 81 foizi erkaklar, 19 foizi ayollar, 15,6 foizi chet el fuqarolaridir. Kasallikning eng ko’p uchraydigan yosh guruhi 25-29 va 30-34 yosh guruhlari. Yuqish yo’llari bo’yicha taqsimlanishini hisobga olsak, malumki, 47,5% holatlar jinsiy yo’l bilan yuqadi va ushbu qayd etilgan jinsiy yo’l bilan yuqadigan holatlarning 68,8% geteroseksual jinsiy aloqadir. Bundan tashqari, 1,1% holatlarning yuqish yo’li giyohvand moddalarni tomir ichiga yuborish, 51% esa yuqish yo’li nomalum. 2020-yilning 1-yanvaridan 30-noyabrgacha bo’lgan davrda jami 1492 ta holat, jumladan, OIV (+) 1461 nafar va OITS bilan kasallangan 31 ta holat tasdiqlovchi testlar ijobiy bo’lib, qayd etildi. Xabar qilingan holatlarning 85,86 foizi erkaklar va 14,14 foizi ayollardir. Yuqtirilgan holatlarning 13,94 foizi chet el fuqarolaridir. 2020 yilda qayd etilgan holatlar orasida 25-29 yosh guruhi boshqa yosh guruhlariga qaraganda ko’proq qayd etilgan. Yillar davomida kasallik tendensiyasining o’sishi kuzatildi.

Bemorda OIV belgilari qancha vaqt davomida namoyon bo’ladi?

O’tkir OIV infeksiyasining belgilari 2-4 hafta o’tgach paydo bo’lishi mumkin. OIV infeksiyasi bo’lgan har bir kishi bu alomatlarni rivojlantirmaydi. Semptomlar bir necha kun yoki bir necha hafta davom etishi mumkin.

OIV bilan kasallangan odamda OITS qachon rivojlanadi?

Agar OIV infeksiyasi aniqlanmasa va davolanmasa, OITS rivojlanishi mumkin. Bu odamdan odamga farq qilsa-da, 10 yilgacha davom etishi mumkin. Ushbu davrda kasallikning belgilari va belgilari aniqlanmasligi mumkin.

OIV/OITS boshqa kasalliklarni keltirib chiqaradimi?

OIV infeksiyasi infeksiyadan keyin gripp sifatida boshlanadi va keyin yillar davom etadigan jim davrga kiradi. Ushbu uzoq vaqt davomida virus tanada mavjud bo’lib qoladi. Immun tizimi va virus o’rtasidagi kurash davom etmoqda. 10 yildan ortiq vaqt o’tgach, immunitetning etishmasligi paydo bo’la boshlaydi. Qonda virus miqdori ortadi, immun tizimining bazi maxsus hujayralarining miqdori kamayadi va immun tizimining funksiyalari yomonlashadi. Natijada og’iz bo’shlig’ida tez-tez uchraydigan, takroriy qichishish va uzoq davom etadigan diareya kabi infeksiyalar ko’payadi. Odatda kam uchraydigan ayrim yuqumli kasalliklar va kelajakda saratonning ayrim turlari bu bemorlarda ko’proq uchraydi.

OIV infeksiyasi bilan kasallangan bemor qancha yashashi mumkin?

OIVga qarshi dorilar virusni bostirish va immunitet tizimini himoya qilishda juda samarali. OIV infeksiyasi aniqlangan va davolanishni boshlagan va bu davolanishni umr bo’yi davom ettiradigan shaxsning umr ko’rish davomiyligi tengdoshlari bilan bir xil deb hisoblanadi. OITS bilan kasallangan bemorlarda OIVni davolash ham samarali. Bemorning ahvolini va davolanishni kasallikning qanchalik rivojlanganligiga qarab baholash kerak.