23/04/2024
Главная / Жамият / ОИВ ва ОИТС касаллиги белгилари даволаш

ОИВ ва ОИТС касаллиги белгилари даволаш

Халк орасида ОИТС номи билан машхур булган (вич спид) орттирилган иммунитет танкислиги синдроми бутун дунё катори мамлакатимизда хам таркалишда давом этмокда. Илк пайдо булганида жамиятнинг четда колган катламлари касаллиги сифатида танилган ОИТСни, агар гамхурлик килинмаса, жамиятнинг хар бир булагида, уй бекаларидан тортиб, болаларгача куриш мумкин. ОИВга чалинганлар, яни ОИТС вируси билан касалланганлар, аввалги этикодларга караганда, киска вакт ичида вафот этади, деб хисоблар эди. Бирок, бугунги кунда ривожланаётган технология ва даволаш имкониятлари билан ОИТС сурункали касаллик сифатида тарифланади.

ОИТС НИМА?

ОИТС ёки орттирилган иммунитет танкислиги синдроми ОИВ инфексияси натижасида келиб чиккан сурункали, хаёт учун хавфли касалликдир. ОИВ иммунитет тизимини бузади ва унинг инфексиялар ва касалликларга карши курашиш кобилиятини заифлаштиради. Даволанмаган ОИВ инфексияси ОИТСга олиб келиши мумкин. ОИТС ташхиси КД4+ ок кон хужайралари сонини ва ОИТСни аникловчи айрим касалликларнинг мавжудлигини бахолаш оркали амалга оширилади.

ОИВ НИМА?

ОИВ – бу инсон иммунитет танкислиги вирусининг кискача номи. ОИВ вируси иммунитет тизимига тасир килади.

ОИТС БЕЛГИЛАРИ КАНДАЙ?

ОИТС куплаб аломатларга эга. Бу белги ва аломатлар бошка касалликларда хам кузатилганлиги сабабли, албатта соха буйича мутахассис шифокорга бориб керакли тахлилларни утказиш ва тугри ташхис куйиш оркали даволаш жараёнини бошлаш керак. ОИТСнинг энг мухим белгилари:

  • Тез вазн йукотиш
  • Кайталанувчи иситма
  • Тунги терлар
  • Хаддан ташкари ва номалум чарчок
  • Култик ости, буйин ёки буйин лимфа тугунларининг катталашиши
  • Огиз, анус ёки генитал худуддаги яралар
  • Упка инфексиялари
  • Тери, огиз, бурун ёки куз ковокларида доглар
  • Хотирани йукотиш
  • Депрессия
  • Неврологик касалликлар

ОИВ ИНФЕКЦИЯСИНИНИНГ БЕЛГИЛАРИ КАНДАЙ?

Бази одамларда гриппга укхшаш аломатлар инфексия бошланганидан 2-4 хафта утгач пайдо булади. Бу давр уткир ОИВ инфекцияси деб аталади. Ушбу аломатлар бир неча кун ёки хафта давом этади. Ушбу даврдаги аломатлар;

  • Ёнгин
  • совук
  • Тебраниш
  • Чикиндилар
  • тунги терлар
  • Мушаклардаги огриклар
  • Томок огриги
  • Заифлик
  • лимфа тугунларида шиш пайдо булиши
  • огизда яралар бор

Бирок, бази одамлар ОИВ инфексиясининг уткир даврида хеч кандай аломат сезмаслиги мумкин. Ушбу аломатларнинг мавжудлиги факатгина ОИВ инфексияси мавжудлигини англатмаслиги керак. Ушбу аломатлар бошка касалликлар туфайли хам пайдо булиши мумкин. ОИВ инфексиясини келтириб чикариши мумкин булган контакт мавжуд булса, согликни саклаш муассасасига мурожаат килиш оркали ОИВ тестини утказиш керак. Кхавфли алокадан кейин ушбу аломатларни сезган одамлар согликни саклаш муассасасига мурожаат килишлари ва тестларни утказишлари керак. Чунки ОИВ инфексиясини аниклашнинг ягона йули керакли тестларни утказишдир.

КИМДА ОИВ-ОИТС

ОИВ кон ва жинсий алока оркали юкади. Юктиришнинг энг кенг таркалган усули жинсий алока оркали. У тугилишдан олдин, тугилиш пайтида ёки ундан кейин онадан чакалокка юкиши мумкин. Она сути вирусни юктириши мумкин. Агар ОИВ билан касалланган одам билан алокада булган булса (масалан, жинсий алока ёки кон билан ифлосланган), профилактика чоралари ва кузатуви учун дархол юкумли касаллик буйича мутахассисга мурожаат килиш керак. Барча тугиш ёшидаги аёлларни ОИТС хакида хабардор килиш ва агар керак булса, тестдан утиш тавсия этилади. Хомиладор онага ва тугилгандан кейин чакалокка профилактик дори-дармонларни куллаш оркали юкумли касалликнинг олдини олиш мумкин.

ОИВ/ОИТС КАНДАЙ ТАШХИСЛАНАДИ?

ОИВ инфекциясини келтириб чикариши мумкин булган алокада булган одамлар, албатта, текширувдан утишлари керак. Аввало, энг киска вакт ичида шифокорга мурожаат килиш оркали такиб килинадиган йул ва тест качон утказилиши аникланиши керак.

Нуклеин кислота тестлари (НАТ, ПКР) одатда хавфли тасир килишдан 10-33 кун утгач ОИВ инфекциясини курсатади.
Венадан олинган кон билан антиген/антикор тестлари хавфли алокадан 18-45 кун утгач ОИВ инфексиясини аниклайди.
Ташхисда организмда ОИВ вирусига карши хосил булган ОИВга карши антикор деб аталадиган модда изланади. Бунинг учун одатда элишай тести кулланилади. Элишай куплаб касалликларни ташхислашда кулланиладиган тестнинг номи, бу факат ОИТСга хос булган тест эмас. Агар ушбу тест ижобий булса, ОИВга карши антикорни батафсилрок курсатадиган тасдиклаш тестлари (Wестерн Блот) кулланилади. Вируснинг генетик материалининг мавжудлиги ва микдорини аниклайдиган тестлар (ПКР, полимераза занжири реаксияси) зарурат булганда ташхис куйишда, даволанишни кузатишда ва дори воситаларининг самарадорлигини назорат килишда ёрдам сифатида кулланилади. Зарур булганда вируснинг бази таркибий оксилларини урганувчи тестлар хам кулланилиши мумкин.

ЭЛИШАЙ ТЕСТ НИМА?

Элишай тести антиген (масалан, микроорганизмнинг узига хос оксили) ва антикор (антигенга карши ишлаб чикарилган оксилга ухшаш молекула) уртасидаги реаксияни курсатиш оркали турли касалликларни ташхислашда кулланилади. Синов натижасини куринадиган килиш учун фермент ишлатилади. Элишай тести билан организм томонидан уларга карши хосил булган юкумли воситалар ёки антикорларни аниклаш мумкин.

ОИВ/ОИТСНИ ДАВОСИ КАНДАЙ?

ОИВ инфексиясини даволашда турли хил дорилар кулланилади. Бугунги кунда кулланиладиган учта дори терапияси кондаги вирус микдорини сезиларли даражада камайтиради ва иммунитет тизимини узок вакт давомида химоя килиши мумкин. Бирок, дори терапияси билан ОИВ инфекциясини бутунлай йук килиш мумкин эмас. Ушбу дорилар хаёт давомида ишлатилиши керак.

ТЕЗ-ТЕЗ СУРАЛАДИГАН САВОЛЛАР

ОИВ инфексиясининг манбаи нима ва у канча вактдан бери кузатилган?

ОИВ инфексияси Марказий Африкадаги шимпанзелардан келиб чикади. Тахминларга кура, одамларга биринчи юкиш 19-асрда содир булган. 1980-йилларнинг бошида гомосексуал эркакларда Капоси саркомаси деб аталадиган усимтанинг купайиши, кекса одамларда купрок кузатилиши кутилмокда ва Пнеумокйстис Каринии туфайли упка яллигланиши АКШда кузатила бошланди. Кейинчалик шунга ухшаш суратлар кон ва кон махсулотлари берилганлар, инексион гиёхванд моддалар ва уларнинг жинсий шерикларида кузатилган. 1983 йилда кузгатувчи ОИВ (одамнинг иммунитет танкислиги вируси) аникланган ва 1985 йилда диагностик тестлар жорий етилган.

ОИВдан химоя килувчи ваксина ёки дори борми?

Юкори хавфли контакт булса, химоя килиш учун ОИВ препаратлари (антиретровирус препаратлари) кулланилиши мумкин. Мутахассис шифокор билан маслахатлашиб, карор кабул килиш ва агар керак булса, кечиктирмасдан профилактик даволанишни бошлаш керак. ОИВга карши емлаш буйича тадкикотлар давом этмокда. Хозирда кулланиладиган ваксина йук.

ОИВ тукима ва органлар трансплантасияси оркали юкиши мумкинми?

Тукималар ва органларни трансплантасия килишда ОИВ ва бошка бази инфекцияларни трансплантасия килувчиларга юктиришнинг олдини олиш учун тестлар утказилади. Номакбул тест натижаларига эга булган шахслар орган ёки тукималар донорлари булиши мумкин эмас.

Кандай шароитлар ОИВ юкишига олиб келмайди?

Чивин ва чойшаб каби хашаротлар ёнокдан упиш, кул силкитиш, иш жойида бир хил мухитда ишлаш, бир хил телефондан фойдаланиш, бир хил ойнадан фойдаланиш оркали ифлосланишни келтириб чикармайди. Бундан ташкари, ОИВ вируси бошка инфекциялар каби хаво оркали юкмайди.

Онадан чакалокка юкадими?

ОИВ инфексияси хомиладорлик, тугилиш ёки эмизиш пайтида онадан чакалокка юкиши мумкин. ОИВ инфексияси булган хар бир киши даволанади. Хомиладорлик даврида ОИВ инфексияси аникланса, хомиладор аёллар учун даволаниш дархол бошланади. Тугилгандан кейин онанинг даволаниши умр буйи давом етади. Шунингдек, чакалок тугилгандан кейин ОИВ инфексиясининг ривожланишига йул куймаслик учун даволанади.

ОИВ юктирган она боласини эмизиши мумкинми?

ОИВ инфексияси она сутида хам булиши мумкинлиги сабабли, бу инфексияга чалинган оналарга чакалокларини эмизиш тавсия этилмайди.

Сиз танишган одамда ОИВ борлигини кандай аниклаш мумкин?

Бирор киши ОИВ билан касалланганлигини билишнинг ягона йули ОИВ тестини утказишдир. Инсоннинг жисмоний хусусиятлари ва бошкалар. ОИВ инфексияси бор ёки йуклигини унга караб аниклаш мумкин эмас.

Химояланмаган жинсий алокада эркакдан аёлга ёки аёлдан эркакка юкиш хавфи юкорими?

ОИВ инфексияси, айникса жинсий алока пайтида шиллик кават оркали юкади. Аёл жинсий азоларининг тузилиши ва спермада ОИВ мавжудлиги хиссаси билан, химояланмаган жинсий алокада еркакдан аёлга юкиш ехтимоли юкори.

ОИВ/ОИТСдан химояланиш усуллари кандай?

Жинсий алокада презервативдан фойдаланиш юктириш хавфини камайтиради, аммо уни бутунлай йук килмайди. Кон ва кон махсулотлари ОИВ, гепатит Б, гепатит К ва сифилис учун текширилади. Вена ичига гиёхванд моддаларни истемол килишни камайтириш ва бу одамларда умумий игна фойдаланишни олдини олиш трансмиссияни камайтиради. Тиббиёт ходимлари танадаги барча суюкликларни инфексияланган деб кабул килишлари ва зарур химоя воситаларидан (кулкоплар ва бошкалар) фойдаланишлари керак.

Мамлакатимизда ОИВ инфексияси канчалик кенг таркалган?

Согликни саклаш вазирлиги малумотларига кура, мамлакатимизда 1985-йилдан 2020-йилнинг 30-ноябрига кадар 25809 нафар ОИВ (+) бемор ва 1958 нафар ОИТС билан касалланганлар кайд этилган. Касалланганларнинг 81 фоизи эркаклар, 19 фоизи аёллар, 15,6 фоизи чет эл фукароларидир. Касалликнинг энг куп учрайдиган ёш гурухи 25-29 ва 30-34 ёш гурухлари. Юкиш йуллари буйича таксимланишини хисобга олсак, малумки, 47,5% холатлар жинсий йул билан юкади ва ушбу кайд этилган жинсий йул билан юкадиган холатларнинг 68,8% гетеросексуал жинсий алокадир. Бундан ташкари, 1,1% холатларнинг юкиш йули гиёхванд моддаларни томир ичига юбориш, 51% еса юкиш йули номалум. 2020-йилнинг 1-январидан 30-ноябргача булган даврда жами 1492 та холат, жумладан, ОИВ (+) 1461 нафар ва ОИТС билан касалланган 31 та холат тасдикловчи тестлар ижобий булиб, кайд етилди. Хабар килинган холатларнинг 85,86 фоизи эркаклар ва 14,14 фоизи аёллардир. Юктирилган холатларнинг 13,94 фоизи чет ел фукароларидир. 2020 йилда кайд етилган холатлар орасида 25-29 ёш гурухи бошка ёш гурухларига караганда купрок кайд етилган. Йиллар давомида касаллик тенденсиясининг усиши кузатилди.

Беморда ОИВ белгилари канча вакт давомида намоён булади?

Уткир ОИВ инфексиясининг белгилари 2-4 хафта утгач пайдо булиши мумкин. ОИВ инфексияси булган хар бир киши бу аломатларни ривожлантирмайди. Семптомлар бир неча кун ёки бир неча хафта давом етиши мумкин.

ОИВ билан касалланган одамда ОИТС качон ривожланади?

Агар ОИВ инфексияси аникланмаса ва даволанмаса, ОИТС ривожланиши мумкин. Бу одамдан одамга фарк килса-да, 10 йилгача давом этиши мумкин. Ушбу даврда касалликнинг белгилари ва белгилари аникланмаслиги мумкин.

ОИВ/ОИТС бошка касалликларни келтириб чикарадими?

ОИВ инфексияси инфексиядан кейин грипп сифатида бошланади ва кейин йиллар давом этадиган жим даврга киради. Ушбу узок вакт давомида вирус танада мавжуд булиб колади. Иммун тизими ва вирус уртасидаги кураш давом етмокда. 10 йилдан ортик вакт утгач, иммунитетнинг етишмаслиги пайдо була бошлайди. Конда вирус микдори ортади, иммун тизимининг бази махсус хужайраларининг микдори камаяди ва иммун тизимининг функсиялари ёмонлашади. Натижада огиз бушлигида тез-тез учрайдиган, такрорий кичишиш ва узок давом этадиган диарея каби инфексиялар купаяди. Одатда кам учрайдиган айрим юкумли касалликлар ва келажакда саратоннинг айрим турлари бу беморларда купрок учрайди.

ОИВ инфексияси билан касалланган бемор канча яшаши мумкин?

ОИВга карши дорилар вирусни бостириш ва иммунитет тизимини химоя килишда жуда самарали. ОИВ инфексияси аникланган ва даволанишни бошлаган ва бу даволанишни умр буйи давом эттирадиган шахснинг умр куриш давомийлиги тенгдошлари билан бир хил деб хисобланади. ОИТС билан касалланган беморларда ОИВни даволаш хам самарали. Беморнинг ахволини ва даволанишни касалликнинг канчалик ривожланганлигига караб бахолаш керак.

Хаккимизда

Яна маълумот

1

Кушлар хакида кизикарли малумотлар

Кушлар бизни ураб олган. Дунёда улар булмаган мамлакат йук. Биз улар хакида тез -тез уйламаймиз, …