Epilepsiya kasalligi davolash

Epilepsiya bu qisqa muddatli miya disfunksiyasi tufayli rivojlanadigan nevrologik kasallik.

Epilepsiya nima?

Miyaga tasir qiluvchi nerv hujayralarining g’ayritabiiy elektr faolligi natijasida soqchilik shaklida yuzaga keladigan epilepsiya dunyo aholisining taxminan 1% ga tasir qiladi. Hayotda faqat bir marta epileptik tutqanoq bilan kasallanganlarning darajasi 5% ni tashkil qiladi. Barcha nevrologik kasalliklar orasida to’rtinchi o’rinda turadigan epilepsiya bilan bog’liq tutqanoqlarning faqat bir marta bo’lishi odamda epilepsiya borligini ko’rsatmaydi.

Ixtiyorsiz qisqarishlar bilan tavsiflangan epilepsiyada, tutilish bo’lmasa, odam nihoyatda sog’lom bo’ladi. Epileptik tutilishlar turli yo’llar bilan paydo bo’lishi mumkin. Xalq orasida keng tarqalgan va epilepsiya haqida gap ketganda esga tushadigan umumiy (tonik-klonik) tutilishdan tashqari, boshqalar sezmaydigan engil tutilish turlari ham mavjud. Tariflangan soqchilik turlariga qaramay, odamlarning ko’pchiligi o’ziga xos xususiyatlarga ega. Epilepsiya idyopatik, simptomatik va kriptogenik sifatida uch khil etiologik guruhda tekshiriladi.

Epilepsiya turli xil sabablarga ko’ra rivojlanadigan kasallik bo’lib, tasodifiy vaqtda sodir bo’ladigan takroriy tutilishlar bilan tavsiflanadi. Ayol va erkaklarda bir xilda kuzatiladigan kasallik idiopatik, yani asosiy sababsiz, simptomatik, yani sababi malum va kriptogenik yoki boshqacha aytganda, sababi nomalum bo’lishi mumkin. Epilepsiya miyadagi neyronlar guruhidagi anormal elektr faolligi tufayli yuzaga keladi. Odamning tutilishiga olib keladigan bu vaziyatda miya funksiyalari vaqtincha buziladi. Shu sababli, tutilish paytida odam o’z tanasini nazorat qila olmaydi va ongni yo’qotishi mumkin. Epileptik tutilishlar 30 soniyadan 2 minutgacha davom etadi. Keyin u o’z-o’zidan tugaydi. Ammo bazi epileptik tutilishlar 5 daqiqadan ko’proq davom etishi mumkin.

Bunday hollarda, odam darhol tibbiy yordamga murojaat qilishi kerak. Epileptik tutilishlar juda keng spektrda sodir bo’lsa-da, ular asosan qisman va umumlashtirilgan ikki xil turdagi ko’rinadi. Qisman tutilishlar miyaning bir qismi bilan chegaralanib, umumiy tutilishlar esa miyada keng tarqaladi. Shuning uchun epileptik tutilishlar tufayli yuzaga keladigan alomatlar farqlanadi. Epilepsiyaning tez-tez uchraydigan belgilari orasida xotirani yo’qotish, hushidan ketish, titroq, ongni yo’qotish, nazorasiz harakatlar va siydik o’g’irlab ketish kiradi. Bundan tashqari, soqchilikdan keyin zaiflik, charchoq, hidlarga sezgirlik va tartibsizlik kabi alomatlar ham kuzatilishi mumkin.

Epilepsiyaning qanday turlari mavjud?

Epilepsiyaning turli xil turlari mavjud. Bu farqlar tutilish sodir bo’ladigan miya mintaqasi bilan bog’liq. Bemorda bitta tutilish turi yoki bir nechta tutilish turi bo’lishi mumkin. Umumiy epileptik tutilishlarni quyidagicha sanab o’tish mumkin:

Absans tutilishlar: bolalik davrida tez-tez uchraydigan absans tutilishlar paytida odam ko’pincha uzoqda ko’rinadi. Erta yoshda paydo bo’ladigan va shu tarzda semptomlar beradigan soqchilik turi ko’pincha diqqatning buzilishi bilan aralashtiriladi. Absans tutilish paytida odam odatda qilayotgan ishini birdan to’khtatadi va takhminan 10 soniya davomida muzlagan va harakasiz qoladi. Bu vaqt ichida odam berilgan savollarga javob bermaydi. Katta yoshdagi guruhlarda odam soqchilik paytida manosiz so’zlarni aytishi, yurishi, takroriy qo’l yoki lab harakatini qilishi mumkin. Odam nima bo’lganini eslamaydigan absans tutilish odatda qisqa muddatli bo’lib, odam tutilish paytida nima bo’lganini eslay olmaydi.

Oddiy qisman tutilishlar: miyaning frontal, temporal yoki parietal bo’laklaridan kelib chiqadigan bunday tutilishda, tutilish paytida odamning ongi aniq bo’ladi. Oddiy qisman tutilishlar miyaning qaysi lobidan kelib chiqqaniga qarab uch xil usulda rivojlanadi. Frontal lobdan kelib chiqqan epileptik tutilishda odam boshini o’ngga buradi yoki qo’lini ko’taradi. Agar tutilish paytida odam chapga burilsa yoki chap oyoq-qo’llarini harakatga keltirsa, tutilish o’ng frontal bo’lakdan, agar bu harakatlar o’ng tomonda bo’lsa, soqchilik chap old bo’lakdan boshlanadi.

Miyaning frontal qismida nutq markazi mavjud bo’lganligi sababli, tutilishdan keyin odamda vaqtinchalik nutq buzilishi va zaiflik paydo bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, Todd falaji sifatida belgilangan vaqtinchalik falaj paydo bo’lishi mumkin. Temporal lobdan kelib chiqadigan tutilishlar, shuningdek, motor tutilishi deb ham ataladi. Tutqichning bu turida odamda birdaniga qo’rquv, yomon hid va tam, uyquchanlik, uyquchanlik, ko’ngil aynish, terlash va oldingi voqealarni boshdan kechirganlik hissi paydo bo’ladi (deja vu). Miyadagi parietal lob – bu tanadan ogohlantirishlar qabul qilinadigan hudud. Shu sababli, bu mintaqada elektr faolligining yomonlashishi odamni turli xil his-tuyg’ularni his qilishiga olib keladi. Og’riq va uyquchanlik kabi belgilar ham kuzatilishi mumkin.

Umumiy tutilishlar: Epileptik tutqanoqlar haqida gap ketganda aqlga kelgan birinchi tutilish turi bo’lgan umumiy tutilish turida odam tutqanoq boshlanganda avval qotib qoladi, keyin esa yerga yiqilib tushadi. Hushsiz bemorning tanasidagi barcha mushaklar qisqarish va bo’shashishni boshlaydi. Tutqichdan keyin odamning ongi asta-sekin tiklanadi. Bemor o’ziga kelganda, u juda charchagan va sarosimaga tushadi.

Murakkab qisman tutilishlar: bu turdagi tutilishda odamning ongiga tasir qiladi. Shuning uchun odam tutqanoqni va nima sodir bo’lganini eslay olmaydi. Tutqich paytida odam ongsiz ravishda tortadi va atrofida yuradi. U asosan yalash, chaynash va yutish kabi harakatlarni amalga oshiradi.

Epilepsiya tutqanoqlari bo’lgan odamga qanday murojaat qilish kerak?

Epileptik tutqanoq bilan og’rigan odamni hech qachon yolg’iz qoldirmaslik, tuzatish uchun erga qo’ymaslik va nazorasiz harakatlarga to’sqinlik qilmaslik kerak. Tutqich paytida bemorning o’ziga zarar etkazishining oldini olish uchun uning atrofidagi qattiq narsalarni olib tashlash kerak. Tutqich paytida bemorning og’zini ochishga yoki suv ichishga harakat qilish juda noto’g’ri.

Bemor soqchilik tugaganidan keyin nima sodir bo’lganini eslay olmagani uchun, odamga uning tutilishi borligi haqida xabar berish va uning o’ziga kelishini kutish kerak. Agar epileptik tutqanoq bilan og’rigan odam homilador bo’lsa, jarohatlangan bo’lsa yoki tutqanoq 5 daqiqadan ko’proq davom esa yoki tutqanoq tutqanidan keyin hushiga kelmasa tez yordam chaqirish kerak.

Epilepsiya qanday aniqlanadi?

Epileptik tutilish paytida bemor hushidan ketmaydi. Shuning uchun u tutilish paytida nima bo’lganini eslay olmaydi. Tutqich paytida sodir bo’lgan voqeani shifokorga to’g’ri etkazish katta ahamiyatga ega bo’lganligi sababli, to’g’ri tashxis qo’yish uchun tutilish paytida odam bilan birga bo’lgan odamning qarindoshlari ham bemor bilan birga shifokorga kelishi kerak. Shunday qilib, shifokor bemorning anamnezini qarindoshlaridan olishi mumkin. Jismoniy tekshiruvdan so’ng, shifokor zarur bo’lganda tashxisni aniqlashtirish uchun KT, MRI, EEG yoki PET kabi rentgenologik ko’rishni talab qilishi mumkin. Olingan topilmalar asosida odamga epilepsiya tashxisi qo’yiladi.

Epilepsiya qanday davolanadi?

Epilepsiya tashxisi qo’yilgandan so’ng, shifokor dori terapiyasi bilan epileptik tutilishlarni to’xtatishga qaratilgan. Antiepileptik dorilar deb ataladigan dori-darmonlarni belgilangan dozada va muddatda qo’llash juda muhimdir.

Ko’pincha bemorning soqchiliklari dori terapiyasi bilan tugaydi. Biroq, agar tutilish davom esa, asosiy fokal kasallikka qarab turli xil jarrohlik davolash usullari qo’llanilishi mumkin. Epileptik fokus rezektiv jarrohlik bilan yo’q qilinadi. Soqchilikning tarqalish yo’llari funksional yoki palliativ jarrohlik bilan ajratiladi. Shunday qilib, odamning soqchilik chastotasi va zo’ravonligi kamayadi.