Эпилепсия касаллиги даволаш

Эпилепсия бу қисқа муддатли мия дисфунксияси туфайли ривожланадиган неврологик касаллик.

Эпилепсия нима?

Мияга тасир қилувчи нерв ҳужайраларининг ғайритабиий электр фаоллиги натижасида соқчилик шаклида юзага келадиган эпилепсия дунё аҳолисининг тахминан 1% га тасир қилади. Ҳаётда фақат бир марта эпилептик тутқаноқ билан касалланганларнинг даражаси 5% ни ташкил қилади. Барча неврологик касалликлар орасида тўртинчи ўринда турадиган эпилепсия билан боғлиқ тутқаноқларнинг фақат бир марта бўлиши одамда эпилепсия борлигини кўрсатмайди.

Ихтиёрсиз қисқаришлар билан тавсифланган эпилепсияда, тутилиш бўлмаса, одам ниҳоятда соғлом бўлади. Эпилептик тутилишлар турли йўллар билан пайдо бўлиши мумкин. Халқ орасида кенг тарқалган ва епилепсия ҳақида гап кетганда есга тушадиган умумий (тоник-клоник) тутилишдан ташқари, бошқалар сезмайдиган енгил тутилиш турлари ҳам мавжуд. Тарифланган соқчилик турларига қарамай, одамларнинг кўпчилиги ўзига хос хусусиятларга эга. Епилепсия идёпатик, симптоматик ва криптогеник сифатида уч кҳил этиологик гуруҳда текширилади.

Эпилепсия турли хил сабабларга кўра ривожланадиган касаллик бўлиб, тасодифий вақтда содир бўладиган такрорий тутилишлар билан тавсифланади. Аёл ва еркакларда бир хилда кузатиладиган касаллик идиопатик, яни асосий сабабсиз, симптоматик, яни сабаби малум ва криптогеник ёки бошқача айтганда, сабаби номалум бўлиши мумкин. Эпилепсия миядаги нейронлар гуруҳидаги анормал электр фаоллиги туфайли юзага келади. Одамнинг тутилишига олиб келадиган бу вазиятда мия функсиялари вақтинча бузилади. Шу сабабли, тутилиш пайтида одам ўз танасини назорат қила олмайди ва онгни йўқотиши мумкин. Эпилептик тутилишлар 30 сониядан 2 минутгача давом этади. Кейин у ўз-ўзидан тугайди. Аммо бази епилептик тутилишлар 5 дақиқадан кўпроқ давом этиши мумкин.

Бундай ҳолларда, одам дарҳол тиббий ёрдамга мурожаат қилиши керак. Эпилептик тутилишлар жуда кенг спектрда содир бўлса-да, улар асосан қисман ва умумлаштирилган икки хил турдаги кўринади. Қисман тутилишлар миянинг бир қисми билан чегараланиб, умумий тутилишлар еса мияда кенг тарқалади. Шунинг учун эпилептик тутилишлар туфайли юзага келадиган аломатлар фарқланади. Епилепсиянинг тез-тез учрайдиган белгилари орасида хотирани йўқотиш, ҳушидан кетиш, титроқ, онгни йўқотиш, назорасиз ҳаракатлар ва сийдик ўғирлаб кетиш киради. Бундан ташқари, соқчиликдан кейин заифлик, чарчоқ, ҳидларга сезгирлик ва тартибсизлик каби аломатлар ҳам кузатилиши мумкин.

Эпилепсиянинг қандай турлари мавжуд?

Эпилепсиянинг турли хил турлари мавжуд. Бу фарқлар тутилиш содир бўладиган мия минтақаси билан боғлиқ. Беморда битта тутилиш тури ёки бир нечта тутилиш тури бўлиши мумкин. Умумий эпилептик тутилишларни қуйидагича санаб ўтиш мумкин:

Абсанс тутилишлар: болалик даврида тез-тез учрайдиган абсанс тутилишлар пайтида одам кўпинча узоқда кўринади. Ерта ёшда пайдо бўладиган ва шу тарзда семптомлар берадиган соқчилик тури кўпинча диққатнинг бузилиши билан аралаштирилади. Абсанс тутилиш пайтида одам одатда қилаётган ишини бирдан тўкҳтатади ва такҳминан 10 сония давомида музлаган ва ҳаракасиз қолади. Бу вақт ичида одам берилган саволларга жавоб бермайди. Катта ёшдаги гуруҳларда одам соқчилик пайтида маносиз сўзларни айтиши, юриши, такрорий қўл ёки лаб ҳаракатини қилиши мумкин. Одам нима бўлганини есламайдиган абсанс тутилиш одатда қисқа муддатли бўлиб, одам тутилиш пайтида нима бўлганини еслай олмайди.

Оддий қисман тутилишлар: миянинг фронтал, темпорал ёки париетал бўлакларидан келиб чиқадиган бундай тутилишда, тутилиш пайтида одамнинг онги аниқ бўлади. Оддий қисман тутилишлар миянинг қайси лобидан келиб чиққанига қараб уч хил усулда ривожланади. Фронтал лобдан келиб чиққан эпилептик тутилишда одам бошини ўнгга буради ёки қўлини кўтаради. Агар тутилиш пайтида одам чапга бурилса ёки чап оёқ-қўлларини ҳаракатга келтирса, тутилиш ўнг фронтал бўлакдан, агар бу ҳаракатлар ўнг томонда бўлса, соқчилик чап олд бўлакдан бошланади.

Миянинг фронтал қисмида нутқ маркази мавжуд бўлганлиги сабабли, тутилишдан кейин одамда вақтинчалик нутқ бузилиши ва заифлик пайдо бўлиши мумкин. Бундан ташқари, Тодд фалажи сифатида белгиланган вақтинчалик фалаж пайдо бўлиши мумкин. Темпорал лобдан келиб чиқадиган тутилишлар, шунингдек, мотор тутилиши деб ҳам аталади. Тутқичнинг бу турида одамда бирданига қўрқув, ёмон ҳид ва там, уйқучанлик, уйқучанлик, кўнгил айниш, терлаш ва олдинги воқеаларни бошдан кечирганлик ҳисси пайдо бўлади (дежа ву). Миядаги париетал лоб – бу танадан огоҳлантиришлар қабул қилинадиган ҳудуд. Шу сабабли, бу минтақада електр фаоллигининг ёмонлашиши одамни турли хил ҳис-туйғуларни ҳис қилишига олиб келади. Оғриқ ва уйқучанлик каби белгилар ҳам кузатилиши мумкин.

Умумий тутилишлар: Епилептик тутқаноқлар ҳақида гап кетганда ақлга келган биринчи тутилиш тури бўлган умумий тутилиш турида одам тутқаноқ бошланганда аввал қотиб қолади, кейин эса йерга йиқилиб тушади. Ҳушсиз беморнинг танасидаги барча мушаклар қисқариш ва бўшашишни бошлайди. Тутқичдан кейин одамнинг онги аста-секин тикланади. Бемор ўзига келганда, у жуда чарчаган ва саросимага тушади.

Мураккаб қисман тутилишлар: бу турдаги тутилишда одамнинг онгига тасир қилади. Шунинг учун одам тутқаноқни ва нима содир бўлганини еслай олмайди. Тутқич пайтида одам онгсиз равишда тортади ва атрофида юради. У асосан ялаш, чайнаш ва ютиш каби ҳаракатларни амалга оширади.

Эпилепсия тутқаноқлари бўлган одамга қандай мурожаат қилиш керак?

Эпилептик тутқаноқ билан оғриган одамни ҳеч қачон ёлғиз қолдирмаслик, тузатиш учун ерга қўймаслик ва назорасиз ҳаракатларга тўсқинлик қилмаслик керак. Тутқич пайтида беморнинг ўзига зарар етказишининг олдини олиш учун унинг атрофидаги қаттиқ нарсаларни олиб ташлаш керак. Тутқич пайтида беморнинг оғзини очишга ёки сув ичишга ҳаракат қилиш жуда нотўғри.

Бемор соқчилик тугаганидан кейин нима содир бўлганини еслай олмагани учун, одамга унинг тутилиши борлиги ҳақида хабар бериш ва унинг ўзига келишини кутиш керак. Агар эпилептик тутқаноқ билан оғриган одам ҳомиладор бўлса, жароҳатланган бўлса ёки тутқаноқ 5 дақиқадан кўпроқ давом еса ёки тутқаноқ тутқанидан кейин ҳушига келмаса тез ёрдам чақириш керак.

Эпилепсия қандай аниқланади?

Епилептик тутилиш пайтида бемор ҳушидан кетмайди. Шунинг учун у тутилиш пайтида нима бўлганини еслай олмайди. Тутқич пайтида содир бўлган воқеани шифокорга тўғри етказиш катта аҳамиятга эга бўлганлиги сабабли, тўғри ташхис қўйиш учун тутилиш пайтида одам билан бирга бўлган одамнинг қариндошлари ҳам бемор билан бирга шифокорга келиши керак. Шундай қилиб, шифокор беморнинг анамнезини қариндошларидан олиши мумкин. Жисмоний текширувдан сўнг, шифокор зарур бўлганда ташхисни аниқлаштириш учун КТ, МРИ, ЕЕГ ёки ПЕТ каби рентгенологик кўришни талаб қилиши мумкин. Олинган топилмалар асосида одамга эпилепсия ташхиси қўйилади.

Эпилепсия қандай даволанади?

Эпилепсия ташхиси қўйилгандан сўнг, шифокор дори терапияси билан епилептик тутилишларни тўхтатишга қаратилган. Антиепилептик дорилар деб аталадиган дори-дармонларни белгиланган дозада ва муддатда қўллаш жуда муҳимдир.

Кўпинча беморнинг соқчиликлари дори терапияси билан тугайди. Бироқ, агар тутилиш давом эса, асосий фокал касалликка қараб турли хил жарроҳлик даволаш усуллари қўлланилиши мумкин. Эпилептик фокус резектив жарроҳлик билан йўқ қилинади. Соқчиликнинг тарқалиш йўллари функсионал ёки паллиатив жарроҳлик билан ажратилади. Шундай қилиб, одамнинг соқчилик частотаси ва зўравонлиги камаяди.