Пазанда – Pazanda Ҳархела маълумотлар
Alsgeymer kasalligi
Alsgeymer kasalligi progressiv demans shaklining nomidir. Kasallikning rivojlanishi katta yoshdagi (60-65 yosh) bemorlarda kognitiv funksiyalarning bosqichma-bosqich yo’qolishiga olib keladi. Keksa demans bilan og’rigan odamlarda xotira yo’qolishi, etiborning pasayishi, nutq, fazoviy orientasiya va asosiy fikrlash qobiliyatlari yo’qoladi.
Demensyaning rivojlanish sabablari.
Alsgeymer kasalligining patogenezi tibbiyot hamjamiyatida munozarali mavzu bo’lib qolmoqda. Uzoq muddatli tadqiqotlar atrof-muhit va keksa demansning rivojlanish ehtimoli o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlamadi. Patologiya beta-amiloid to’planishining shakllanishi fonida rivojlanadi – ular keksa plaklar deb ataladi. Beta-amiloid miqdorining oshishi neyronlarning o’limiga olib keladi. Ushbu faktdan kelib chiqib, shifokorlar Alsgeymer kasalligining sabablari haqida uchta asosiy farazni ishlab chiqdilar.
Birinchi taxmin asetilxolin bilan og’rigan bemorlarning tanasida etishmovchilikka asoslangan. Ikkinchi gipoteza demensiya bilan og’rigan odamlarda beta-amiloid hosil bo’lgan oqsilni kodlash uchun masul bo’lgan 21-xromosomaning tug’ma nuqsoni bor degan taxminga asoslanadi. Uchinchi nazariyaning tarafdorlari tau oqsilining to’planishi neyronlarda hosil bo’lishidan kelib chiqadi. Ushbu modda neyronlar o’rtasida impulslar almashinuvini oldini oladi va ularning asta-sekin yo’q bo’lib ketishiga olib keladi.
Alsgeymer kasalligining belgilari
Alsgeymer kasalligining belgilari va belgilari bemorning qaysi bosqichiga bog’liq: predementiya, erta, o’rtacha yoki og’ir demans. Alsgeymer kasalligining dastlabki yillari bemorga yoki uning qarindoshlariga kognitiv pasayish belgilarini aniqlashga imkon bermaydi. Alsgeymer kasalligining dastlabki belgilari – bu odamlar o’zlarining charchoqlari yoki yoshi bilan bog’liq bo’lgan kichik xotira muammolari.
Alsgeymer kasalligi qanday namoyon bo’ladi? Patologiya simptomlarning doimiy o’sishi bilan tavsiflanadi. Bemorlar remissiya yoki nisbatan yaxshilanish davrlarini kutmasliklari kerak. Kasallikning tashuvchilari uchun eng katta qiyinchiliklar qisqa muddatli va uzoq muddatli xotiraga murojaat qilganda paydo bo’ladi.
Bemorning ahvoli Alsgeymer kasalligining asosiy belgilari
Predemensiya
Asosiy kognitiv buzilish. Bemorga yangi malumotlarni eslab qolish qiyin, u eshitgan yoki o’qigan narsalarni takrorlashda kichik muammolar mavjud. Demansning birinchi namoyon bo’lishi va tashxisni tasdiqlash o’rtasidagi vaqt oralig’i 7-8 yil
Birinchi bosqich
Xotiraning yomonlashishi aniqroq bo’ladi, uni qarilik tufayli tanadagi o’zgarishlar bilan bog’lash qiyin. Mnemonik funksiyalar har xil tezlikda yomonlashadi. Qisqa muddatli xotira eng ko’p zarar ko’radi. Shu bilan birga, ongsiz xotiralar deyarli butunlay saqlanib qoladi. Atrofdagi dunyoni eshitish, vizual va taktil idrok etish buzilishining birinchi belgilari paydo bo’ladi
Ikkinchi bosqich
Bemor mustaqil harakatlarni amalga oshirish qobiliyatida sezilarli cheklovlarga duch keladi. Nutq va fazoviy orientasiyaning buzilishi aniq ko’rinadi. Bemor nutqda noto’g’ri so’zlarni ishlata boshlaydi, iboralarning manosi ko’pincha buziladi. Yozish qobiliyati va o’qish qobiliyati asta-sekin yo’qoladi
Uchinchi bosqich
Bemorning nutq qobiliyatlari deyarli butunlay yo’qoladi. Yagona so’zlarni yoki alohida iboralarni talaffuz qilish qobiliyati saqlanib qoladi. Bir muncha vaqt bemor boshqa odamlar bilan hissiy aloqada bo’lishi mumkin. Demans bilan og’rigan odamlar apatiyaga tushib qolishadi. Agressiya Alsgeymer kasalligining og’ir shaklining yana bir ko’rinishi bo’lishi mumkin. Bemorlarda mushak massasining sezilarli darajada yo’qolishi kuzatiladi. Har qanday harakatni mustaqil bajarish imkonsiz bo’lib qoladi
Diagnostika choralari
Premensiya bosqichida tashxis ehtimoldan yiroq emas. Insonda Alsgeymer kasalligining belgilarini ilg’or neyropsikiyatrik testlar orqali aniqlash mumkin. Uning davomida bemorlarga yuqori asab funksiyalarining saqlanish darajasini aniqlashga qaratilgan turli xil vazifalar taklif etiladi.
Profilaktik tekshiruv va anamnezni olish paytida nevrolog bemorni apparat tadqiqotlariga yuborishi mumkin: EEG, KT va miyaning MRI. Pozitron emissiya tomografiyasi bemorning miya tuzilmalarida beta-amiloid to’planishini aniqlash imkonini beradi. Shunga o’xshash natijalar suyuqlik – miya omurilik suyuqligini tahlil qilish orqali beriladi. Uning panjarasi lomber ponksiyon paytida amalga oshiriladi.
Alsgeymer kasalligini davolash
Alsgeymer kasalligini davolashning dorivor va fizioterapevtik usullari davolanishga yoki uning rivojlanish tezligini sekinlashtirishga imkon bermaydi. Klinikalar tomonidan qo’llaniladigan terapiya protokollari simptomlarni engillashtirish va demans bilan og’rigan odamlarning hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan.
Bemorlarni farmakologik qo’llab-quvvatlash shifokorlarning keksa plaklarning paydo bo’lish sabablari haqidagi taxminlariga asoslanadi. Bemorlarga taklif etilayotgan dorilar neyronlarning yuzasida beta-amiloid va tau-oqsil konlari hosil bo’lishi sababli ularning ommaviy nobud bo’lish ehtimolini kamaytirishga qaratilgan.
Psixososyal terapiya bemorlarning hayot sifatini saqlab qolishda muhim rol o’ynaydi. Shifokorlar kasal odamlarga kasallikka moslashishga yordam beradi. Demans rivojlanishining kech bosqichlarida psixoterapevtlar art-terapiya, hissiy integrasiya usullari va xotirani rag’batlantirishga murojaat qilishadi.
Bunday yondashuv bemorlarning ahvolini sezilarli darajada yaxshilashga imkon bermaydi, balki ularning kayfiyatini normallashtirishga va malum kundalik muammolarni engillashtirishga yordam beradi.
Statistik malumotlar
Alsgeymer kasalligi dunyodagi eng keng tarqalgan demans turidir. Kasallik darajasi mamlakatdan mamlakatga farq qiladi: Evropa va Amerikada o’rtacha yiliga 1000 kishiga 5-8 holat. Dunyo bo’ylab patologiya bilan og’rigan bemorlarning umumiy soni 27 million kishidan oshadi. Klinik qayd etilgan demans holatlari soni ortib bormoqda, bu psixiatriya va nevrologiya uchun samarali terapevtik vositalarni topishda qiyinchiliklar tug’diradi.
Alsgeymer kasalligi ayollarda ko’proq uchraydi. Ular tashxis qo’yilgan holatlarning 60% ni tashkil qiladi. Ko’pgina shifokorlar bu faktni ayollarning erkaklarnikiga nisbatan o’rtacha umr ko’rish davomiyligi bilan bog’lashadi. Ushbu tendensiya Shimoliy Amerika yoki Evropa va Osiyo yoki Janubiy Amerika shtatlarida rivojlangan qo’rquvlarga bir xil darajada xosdir.
