28/03/2024
Главная / Жамият / УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МЕХНАТ КОДЕКСИ

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ МЕХНАТ КОДЕКСИ

mehnat-kodeks1-модда. Мехнатга оид муносабатларни тартибга солувчи норматив хужжатлар
Узбекистон Республикасида мехнатга оид муносабатлар мехнат тугрисидаги конун хужжатлари, жамоа келишувлари, шунингдек жамоа шартномалари ва бошка локал норматив хужжатлар билан тартибга солинади.*
* Бундан буён матнда «мехнат тугрисидаги конунлар ва бошка норматив хужжатлар» деб юритилади.
Мехнат тугрисидаги конун хужжатлари ушбу Кодекс, Узбекистон Республикаси конунлари ва Олий Мажлис карорлари, Узбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, Коракалпогистон Республикаси конунлари ва Жукорги Кенгес карорлари, Узбекистон Республикаси Хукуматининг хамда Коракалпогистон Республикаси Хукуматининг карорлари, давлат хокимиятининг бошка вакиллик ва ижроия органлари уз ваколатлари доирасида кабул киладиган карорлардан иборатдир.
Мулкчиликнинг барча шаклидаги корхоналар, муассасалар, ташкилотларда*, шунингдек айрим фукаролар ихтиёрида мехнат шартномаси (контракт)** буйича ишлаётган жисмоний шахсларнинг мехнатга оид муносабатлари мехнат тугрисидаги конунлар ва бошка норматив хужжатлар билан тартибга солинади.
* Бундан буён матнда «корхоналар» деб юритилади.
** Бундан буён матнда «мехнат шартномаси» деб юритилади.
2-модда. Мехнат тугрисидаги конун хужжатларининг вазифалари
Мехнат тугрисидаги конун хужжатлари ходимлар, иш берувчилар, давлат манфаатларини эътиборга олган холда, мехнат бозорининг самарали амал килишини, хакконий ва хавфсиз мехнат шарт-шароитларини, ходимларнинг мехнат хукуклари ва соглиги химоя килинишини таъминлайди, мехнат унумдорлигининг усишига, иш сифати яхшиланишига, шу асосда барча ахолининг моддий ва маданий турмуш даражаси юксалишига кумаклашади.
3-модда. Мехнат кодексининг амал килиш доираси
Мехнат кодекси Узбекистон Республикасининг бутун худудида амал килади.
4-модда. Мехнатга оид муносабатларни конунлар оркали ва шартномалар асосида тартибга солишнинг узаро богликлиги
Ходимлар учун мехнат хукукларининг ва кафолатларининг энг паст даражаси конунлар билан белгилаб куйилади.
Конунлардагига нисбатан кушимча мехнат хукуклари ва кафолатлари бошка норматив хужжатлар, шу жумладан шартнома йусинидаги хужжатлар (жамоа келишувлари, жамоа шартномалари, бошка локал хужжатлар), шунингдек ходим ва иш берувчи уртасида тузилган мехнат шартномалари билан белгиланиши мумкин.
Мехнат хакидаги келишувлар ва шартномаларнинг шартлари, агар конунда бошка холат курсатилмаган булса, бир тарафлама узгартирилиши мумкин эмас. Мехнат тугрисидаги конунлар ва бошка норматив хужжатлар билан тартибга солинмаган масалалар мехнат тугрисидаги шартнома тарафларининг келишуви асосида, узаро келишилмаган такдирда эса, — мехнат низоларини куриб чикиш учун белгиланган тартибда хал килинади.
Хусусан, мазкур Кодекснинг 89, 95-моддалари ва 156-моддасининг 2-бандида назарда тутилган холларда иш берувчи ходимнинг розилигисиз мехнат шартларини узгартириш хукукига эга.
Каранг: Мазкур Кодекснинг XV боби ва Узбекистон Республикасининг Фукаролик процессуал кодекси II булимининг 2-кичик булими («Даъво ишларини юритиш»).
5-модда. Мехнат хакидаги келишувлар ва шартномалар шартларининг хакикий эмаслиги
Мехнат хакидаги келишувлар ва шартномаларнинг ходимлар ахволини мехнат тугрисидаги конунлар ва бошка норматив хужжатларда назарда тутилганига караганда ёмонлаштирадиган шартлари хакикий эмас.
Кушимча маълумот учун каранг: Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 11 мартдаги 133-сонли карори билан тасдикланган «Ёзма холдаги мехнат шартномаси (контракт) тузиш юзасидан тавсиялари»нинг VI булими («Мехнат шартномаси (контракт) шартларининг хакикий эмаслиги»).
6-модда. Мехнатга оид муносабатларда камситишнинг такикланиши
Барча фукаролар мехнат хукукларига эга булиш ва улардан фойдаланишда тенг имкониятларга эгадир. Жинси, ёши, ирки, миллати, тили, ижтимоий келиб чикиши, мулкий холати ва мансаб мавкеи, динга булган муносабати, эътикоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек ходимларнинг ишчанлик кобилиятларига ва улар мехнатининг натижаларига алокадор булмаган бошка жихатларига караб мехнатга оид муносабатлар сохасида хар кандай чеклашларга ёки имтиёзлар белгилашга йул куйилмайди ва булар камситиш деб хисобланади.
Кушимча маълумот учун каранг: Узбекистон Республикаси Конституциясининг 18-моддаси.
Мехнат сохасида мехнатнинг муайян турига хос булган талаблар ёки давлатнинг юкорирок ижтимоий химояга мухтож булган шахслар (аёллар, вояга етмаганлар, ногиронлар ва бошкалар) тугрисидаги алохида гамхурлиги билан боглик фарклашлар камситиш деб хисобланмайди.
Мехнат сохасида узини камситилган деб хисоблаган шахс камситишни бартараф этиш хамда узига етказилган моддий ва маънавий зарарни тулаш тугрисидаги ариза билан судга мурожаат килиши мумкин.
Каранг: мазкур Кодекснинг 188-моддаси, Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг 1021 ва 1022-моддалари хамда Узбекистон Республикасининг Фукаролик процессуал кодекси II булимининг 2-кичик булими («Даъво ишларини юритиш»), Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2000 йил 28 апрелдаги 7-сонли «Маънавий зарарни коплаш хакидаги конунларни куллашнинг айрим масалалари тугрисида»ги карори.
7-модда. Мажбурий мехнатнинг такикланиши
Мажбурий мехнат, яъни бирон-бир жазони куллаш билан тахдид килиш оркали (шу жумладан мехнат интизомини саклаш воситаси тарикасида) иш бажаришга мажбурлаш такикланади.
Каранг: Узбекистон Республикаси Конституцияси 37-моддасининг иккинчи кисми, Узбекистон Республикасининг «Ахолини иш билан таъминлаш тугрисида»ги Конуни 2-моддасининг учинчи кисми.
Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексининг 51-моддасида мехнатга мажбурлаганлик учун маъмурий жавобгарлик назарда тутилган.
Куйидаги ишлар, яъни:
харбий ёки мукобил хизмат тугрисидаги конунлар асосида;
Каранг: Узбекистон Республикасининг «Умумий харбий мажбурият ва харбий хизмат тугрисида»ги Конуни 32-моддасининг туртинчи кисми, 37-моддаси ва 40-моддасининг бешинчи кисми.
фавкулодда холат юз берган шароитларда;
Каранг: Узбекистон Республикасининг «Ахолини ва худудларни табиий хамда техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш тугрисида»ги Конунининг 16, 24 ва 25-моддалари.
суднинг конуний кучга кирган хукмига биноан;
Каранг: Узбекистон Республикаси Жиноят-ижроия кодексининг 42, 88, 155-моддалари ва 13-боби («Озодликдан махрум этишга хукм килинган шахслар мехнати»).
конунда назарда тутилган бошка холларда бажарилиши лозим булган ишлар мажбурий мехнат деб хисобланмайди.
Хусусан, каранг: Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси 346-моддасининг туритинчи—олтинчи кисмлари.
8-модда. Мехнат хукукларини химоя килиш
Хар бир шахснинг мехнат хукукларини химоя килиш кафолатланади, бу химоя мехнат тугрисидаги конун хужжатларига риоя килинишини текширувчи ва назорат килувчи органлар, шунингдек мехнат низоларини курувчи органлар томонидан амалга оширилади.
Каранг: мазкур Кодекснинг 9 ва 260-моддалари.
9-модда. Мехнат сохасидаги давлат бошкаруви. Мехнат тугрисидаги конун хужжатларига риоя этилишини текшириш ва назорат килиш
Олдинги тахрирга каранг.
Мехнат сохасидаги давлат бошкарувини Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги ва унинг худудий органлари амалга оширади.
(9-модданинг биринчи кисми Узбекистон Республикасининг 2018 йил 3 январдаги УРК-456-сонли Конуни тахририда — Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.01.2018 й., 03/18/456/0512-сон)
Каранг: Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 20 апрелдаги 117-сонли карори билан тасдикланган «Узбекистон Республикаси Мехнат вазирлиги тугрисида»ги низом.
Мехнат тугрисидаги конун хужжатларига ва мехнатни мухофаза килиш коидаларига риоя этилишини текшириш ва назорат килишни куйидагилар амалга оширади:
1) шунга махсус вакил килинган давлат органлари ва уларнинг инспекциялари;
Каранг: Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2010 йил 19 февралдаги 29-сонли карори билан тасдикланган «Узбекистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлигининг Мехнатни мухофаза килиш бошкармаси тугрисида»ги низом ва «Узбекистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлигининг Давлат мехнат хукук инспекцияси тугрисида»ги низом.
Олдинги тахрирга каранг.
2) касаба уюшмалари.
Каранг: Узбекистон Республикасининг «Касаба уюшмалари, уларнинг хукуклари ва фаолиятининг кафолатлари тугрисида»ги Конуни.
(9-модданинг иккинчи кисми 2-банди Узбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги 320-II-сон Конуни тахририда — Олий Мажлис Ахборотномаси, 2002 й., 1-сон, 20-модда)
Давлат хокимияти ва бошкарув органлари мехнат тугрисидаги конун хужжатларига риоя этилишини текширишни конунда белгиланган тартибда амалга оширадилар.
Узбекистон Республикаси худудида мехнат тугрисидаги конунларнинг аник ва бир хил ижро этилиши устидан назорат олиб бориш Узбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга буйсунувчи прокурорлар томонидан амалга оширилади.
Каранг: Узбекистон Республикасининг «Прокуратура тугрисида»ги Конуни.
10-модда. Халкаро шартномалар, конвенциялар хамда Узбекистон Республикаси мехнат тугрисидаги конун хужжатларининг нисбати
Агар Узбекистон Республикасининг халкаро шартномасида ёки Халкаро Мехнат Ташкилотининг Узбекистон томонидан ратификация килинган конвенциясида ходимлар учун мехнат тугрисидаги конунлар ёки бошка норматив хужжатларга нисбатан имтиёзлирок коидалар белгиланган булса, халкаро шартнома ёки конвенциянинг коидалари кулланилади.
Узбекистон Республикаси халкаро шартномаларининг ёки Халкаро Мехнат Ташкилотининг Узбекистон томонидан ратификация килинган конвенциясининг коидалари мехнатга оид муносабатлар бевосита конун хужжатлари билан тартибга солинмаган холларда хам кулланилади.
11-модда. Узбекистон Республикасининг фукароси булмаган шахсларга нисбатан мехнат тугрисидаги конун хужжатларининг кулланилиши
Мехнат тугрисидаги конун хужжатлари иш берувчи билан тузилган мехнат шартномаси буйича Узбекистон Республикаси худудида ишлаётган чет эл фукаролари хамда фукаролиги булмаган шахсларга хам татбик этилади.
12-модда. Мехнат тугрисидаги конун хужжатларининг чет эл корхоналарида кулланилиши
Чет эллик юридик ва жисмоний шахсларга тулик ёки кисман тегишли булган ва Узбекистон Республикаси худудида жойлашган корхоналарда Узбекистон Республикасининг мехнат тугрисидаги конун хужжатлари кулланилади.
13-модда. Ушбу Кодексда назарда тутилган муддатларни хисоблаш
Ушбу Кодекс мехнат хукуклари ва бурчларининг вужудга келиши ёки бекор булиши билан боглайдиган муддатнинг утиши унинг бошланиши белгиланган календарь куннинг эртасидан эътиборан бошланади.
Йиллар, ойлар, хафталар билан хисобланадиган муддатлар сунгги йилнинг, ойнинг, хафтанинг тегишли кунида тугайди. Календарь буйича хисобланадиган хафталар ёки кунлар муддатига ишланмайдиган кунлар хам кушилади.
Башарти муддатнинг сунгги куни ишланмайдиган кунга тугри келса, ундан кейин келадиган биринчи иш куни муддат тугайдиган кун деб хисобланади.

 

Хаккимизда

Яна маълумот

1

Кушлар хакида кизикарли малумотлар

Кушлар бизни ураб олган. Дунёда улар булмаган мамлакат йук. Биз улар хакида тез -тез уйламаймиз, …