Пазанда – Pazanda Ҳархела маълумотлар
Сифилис юқумли касалликнинг бактериал, кенг тарқалган ва жинсий йўл билан юқадиган шаклидир. Юртимизда енг кўп учрайдиган жинсий йўл билан юқадиган касаллик бўлган сифилисни паллидум трепонема деб аталадиган бактериялар келтириб чиқаради. Еркак ва аёлларда тенг равишда кузатиладиган касаллик ёшлар орасида кўпроқ учрайди. Касалликнинг инкубация даври 10 кундан 3 ҳафтагача. Бошқача қилиб айтганда, аломатлар жинсий алоқадан кейин 10-21 л6 кун ичида пайдо бўлиши мумкин. Aсосан, биринчи аломат жинсий аъзоларда 4-5 мм диаметрли юзаки яранинг пайдо бўлишидир. Бу яралар одатда қаттиқ, оғриқсиз ва пушти рангга ега. Ушбу яралар тиббиётда шанкрлар деб таърифланади.
Касаллик соғлом одамларга шанкр билан бевосита алоқа қилиш орқали ҳам юқиши мумкин. Aгар даволанмаса, сифилис инсоннинг юрак ва мия каби ҳаётий органларига таъсир қилиб, турли касалликларга ва ҳатто ўлимга олиб келиши мумкин. Шунинг учун, агар одам жинсий алоқада шубҳа қилинганидан кейин сифилис белгиларини кўрсаца, шифокор билан маслаҳатлашиш ва текширувдан ўтиш тавсия етилади. Сифилис белгилари ҳақида кўпроқ маълумот олишдан олдин, тез-тез сўраладиган савол: “Сифилис касаллиги нима?” ёки “Сифилис нима?” саволларга жавоб бериш керак.
Сифилис нима?
Сифилис жинсий йўл билан одамдан одамга ёки касалликдан келиб чиққан яралар билан бевосита алоқа қилиш орқали юқади. Сифилиснинг қўзғатувчиси трепонема паллидум деб аталадиган бактериядир. “Сифилис нима?” ёки “Сифилис нима?” деган саволга шу тарзда жавоб бериш мумкин. Бактериялар соғлом одамга ўтказилгандан сўнг, симптомларнинг давомийлиги 10 кундан 3 ҳафтагача. Сифилис ўзининг биринчи аломатларини қизил ёки пушти яралар билан кўрсатади. Aёлларда биринчи аломатлар вулва ва киндик пастки қисмида оғриқсиз, думалоқ шаклдаги яра (шанкр); Еркакларда сифилиснинг белгилари жинсий олатни шанкр мавжудлиги билан чегараланади.
Дастлаб ёрқин кўринишга ега бўлган яра тезда йўқолади. Ўсиш яра жойига яқин жойлашган лимфа тугунларида жойлашган. Aйниқса, бу даврда юқумли касаллик сабаб бўлган яралар 6 ҳафта ичида ўз-ўзидан тузалиб кеца ҳам, бу касаллик ўз-ўзидан битган ёки ўтиб кетган дегани емас. Баъзи ҳолларда жинсий аъзолар ва тўғри ичак ўртасида пайдо бўлиши мумкин бўлган бу аломатлар бемор томонидан сезилмаслиги мумкин. 6-ҳафтадан кейин одамда турли аломатлар кўринади. Сифилис белгилари 3 хил даврда текширилади. Тез-тез сўраладиган савол “Сифилис нима?” деган саволга шу тарзда жавоб бериш мумкин.
Сифилиснинг белгилари қандай?
Сифилис белгилари одатда 10-21 кун ичида пайдо бўлади, аммо баъзи ҳолларда бу муддат 90 кунгача давом етиши мумкин. Шунинг учун еҳтиёт бўлиш ва шубҳали жинсий алоқадан кейин сифилиз белгилари учун тест ўтказиш тавсия етилади. Сифилис белгилари 3 босқичда текширилади ва касаллик ҳар бир босқичда турли белгиларни келтириб чиқаради. Бироқ, ҳар бир босқичда асабнинг иштирокига қараб, онг ва нутқнинг бузилиши, юриш ва мувозанат муаммолари, сабрсизлик ва фалаж каби аломатларга олиб келиши мумкин.
Сифилиснинг 1-босқичининг белгилари одатда юмалоқ ёки овал шаклда, қаттиқ, оғриқсиз, пушти рангли, жинсий аъзоларда силлиқ қиррали (яхши белгиланган) яралар (яралар). Сифилитик шанкр деб ҳам аталадиган бу яралар битта ёки кўп бўлиши мумкин. Шанкр касаллик юқадиган ҳудудда бўлади. Ушбу даврда лимфа тугунининг кенгайиши асосан оғриқсиздир. Aгар даволанмаса ҳам, сифилис яраси 3-6 ҳафта ичида ўз-ўзидан тузалиб кетади. Бироқ, яра ўз-ўзидан даволанмаса, 1-6 ойдан кейин сифилис иккинчи босқичга ўтади. Иккинчи босқичда паллидум трепонема деб аталадиган бактерия бутун танага тарқалади; Бу иситма, кўнгил айниши, қусиш, анорексия, вазн йўқотиш, заифлик, бош оғриғи, томоқ ва бўғимларнинг оғриғига сабаб бўлади.
Бу даврда терида тошмалар ва яралар пайдо бўлади. Aсосан кафт ва оёқ тагида пайдо бўладиган тошма тананинг барча қисмларида ҳам пайдо бўлиши мумкин. Тошма қўпол, кўтарилган, қизил ёки жигарранг доғлардир. Одатда қичимайдиган тошма, баъзан кўринмайдиган даражада оқариб кетиши мумкин. Бундан ташқари, оғиз, фаренкс ва жинсий аъзоларнинг шиллиқ қаватида ифлос оқ яралар пайдо бўлиши мумкин. Бу даврда кўз, бўғим, буйрак, жигар ва асаб тизимининг таъсирини кўриш мумкин.
Даволанмаган сифилис 2-даврдан кейин яширин деб таърифланадиган уйқу даврига киради ва касаллик ҳеч қандай аломат келтирмасдан ўтади. Касалликнинг учинчи босқичи яширин ёки кеч босқич сифатида белгиланади. Касалликнинг иккинчи босқичи тугаганидан кейин 10-30 йил ичида касаллик клиник кўринишларсиз ривожланади ва унинг юқумлилиги давом етади. Сифилиснинг яширин даврида кўрлик, уйқусизлик, ақлий заифлик, мувофиқлаштириш қийинчиликлари ва фалаж каби жиддий соғлиқ муаммолари пайдо бўлиши мумкин.
Вақт ўтиши билан касаллик жигар, юрак ва мия каби муҳим органларга зарар етказиши мумкин, бу еса ўлимга олиб келади. Ҳомиладорлик даврида бошланган касаллик ёки сифилис биринчи ва иккинчи босқичларда даволанмаса, ҳомила тушиши, ўлик туғилиш ёки ерта туғилиш каби исталмаган оқибатларга олиб келиши мумкин. Ҳомилага ўтадиган касаллик ҳомиладорликнинг 5-ойлигида чақалоқнинг бутун тизимига тарқалади ва туғма сифилисни келтириб чиқаради.
Сифилис туғруқ пайтида ҳам чақалоққа юқиши мумкин. Ҳеч қандай касаллик белгиларисиз туғилган чақалоқлар, агар тезда даволанмаса, катаракт, карлик ва чақалоқнинг ўлими каби жиддий соғлиқ муаммоларига олиб келиши мумкин. Шу сабабли, жинсий алоқадан кейин шифокор билан маслаҳатлашиб, сифилис тестини ўтказиш керак.
Нима учун сифилис пайдо бўлади? Қандай қилиб ташхис қилинади?
1905-йилда кашф етилган бу касаллик 1940-йилларда пенициллин кашф етилгандан кейин назорат остига олинган бўлса-да, бугунги кунда ҳам енг кенг тарқалган венерик касалликлар қаторида. Жинсий йўл билан юқадиган, касалликдан келиб чиққан яралар билан алоқа қилиш ёки ҳомиладорлик пайтида онадан чақалоққа ўтадиган сифилис, ерта даврда кўп белгиларга олиб келмайди. 10 кундан 3 ҳафтагача бўлган инкубация даври одамни касаллик бошқа ҳолатдан келиб чиққан деб ўйлашига олиб келиши мумкин. Ўз-ўзидан пайдо бўладиган аломатлар ҳам одамни ҳеч қандай даволаниш керак емас деб ўйлашига олиб келиши мумкин. Бироқ, сифилис жиддий соғлиқ муаммоси ва даволанмаса, ўлимга олиб келадиган касалликдир. Сифилис шифокор текшируви ва лаборатория текширувлари билан аниқланади.
Сифилис тести
Ўта жиддий асоратларни келтириб чиқариши мумкин бўлган касалликнинг аломатлари кўплаб турли касалликларнинг белгилари билан чалкашиши мумкин. Жинсий алоқада шубҳа туғилса, ташхисни тўғри қўйиш учун шифокорни хабардор қилиш керак. Шифокор текширувидан сўнг, сифилис тести деб ҳам аталадиган лаборатория текшируви сифилисни осонгина ташхислаши ва даволаши мумкин.
Сифилисни даволаш
Дастлабки босқичларда сифилис антибиотиклар билан даволанади. Aгар семптомлар йўқолса, препаратни қўллаш ҳеч қачон тўхтатилмаслиги керак ва шифокор томонидан белгиланган муддатда давом еттирилиши керак. Aнтибиотиклардан воз кечиш бактерияларнинг антибиотикларга қаршилик кўрсатишига олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, шифокор томонидан белгиланган муддатда жинсий алоқада бўлмаслик жуда муҳимдир. Касалликнинг кейинги босқичларида ташхис қўйиш сифилисни даволаш жараёнини 2 йилгача узайтириши мумкин. Инфекциядан келиб чиққан зарарга қараб, турли хил даволаш усуллари талаб қилиниши мумкин.
Сифилисга қарши чоралар қандай?
Презервативлардан фойдаланиш жинсий йўл билан юқадиган касалликлар, шу жумладан сифилиснинг олдини олиш учун жуда муҳимдир. Сифилис аломатлари бўлган ёки даволаниши маълум бўлган одамлар вагинал, анал ёки оғиз орқали жинсий алоқа қилмасликлари керак. Ҳамкорга эга бўлиш сифилиснинг олдини олишда ҳам муҳим рол ўйнайди.
