Пазанда – Pazanda Ҳархела маълумотлар
Шарқда Наврўз байрами 21 мартда – табиат табиий равишда уйғонганида, кундузи тун билан тенглашганда ва ҳар бир навбатдаги айланиш билан ундан бир неча дақиқада ёруғлик фойдасига ғалаба қозонганида, кечқурун тенглашиш кунида нишонланади. янгиланишнинг янги босқичи бошланади ва Янги Қуёш йили бошланади. Табиатга атайлаб бирор нарса ихтиро қилишнинг ҳожати йўқ, унинг барча “татиллари” Йил доирасининг махсус нуқталарида – Қуёш, Ой ва бутун табиат ўзига хос хусусиятларга ега бўлган Қувват нуқталарида жойлашган. Виналик тенглама кунида янги Қуёш туғилиб, ер уйғонади (ер куни 21 мартда нишонланиши бежиз эмас).
Дунёнинг кўплаб маданиятларида Қуёш, илиқлик, ёруғлик ва янгиланиш байрамларини астрономик қуёш тақвими бўйича вертикал тенглашувда нишонлаш одат бўлганлиги мантиқан. Масалан, 21 март куни Қадимги бутпараст Россияда Янги Қуёшни (Янги ҳаёт, Янги йилни ўқинг) қисқартирилган нусхаси билан: сариқ, думалоқ ва иссиқ панкаке билан кутиб олиш одат эди! Энди Маслениса байрами сақланиб қолди, аммо насронийлик тасири остида у вақт ўтиши билан ўзгариб, “қиш билан хайрлашиш” га айланди, гарчи у олдин тўлиқ тўлақонли Янги йил байрами эди.
Аммо эронлик ва туркий халқлар, Ислом ҳукмронлигига қарамай, ўзларининг исломгача бўлган байрами – баҳор ва Янги йилни (форсча “янги кун” дан) ҳимоя қилишга муваффақ бўлишди. Наврўз байрамининг келиб чиқиши деҳқонлар орасида Қуёшга сиғиниш эндигина пайдо бўла бошлаган инсоният тарихининг адабиётгача бўлган давридан бошланади. Наврўз 648-330 йилларда Аҳмонийлар империясида зардуштийлик диний байрамининг расмий мақомини олди. Милоддан аввалги е.
Ҳозирда Наврўз Ерон ва Афғонистонда Янги йил бошланиши сифатида, Тожикистон, Ўзбекистон, Қирғизистон, Қозоғистон, Туркманистон, Озарбайжон, Албания, Ироқ Курдистони, Ҳиндистон, Македония, Туркияда дам олиш куни сифатида кенг нишонланмоқда; шунингдек, Россиянинг жанубида: Татаристонда, Бошқирдистонда.
Наврўзни нишонлаш ананалари ўзининг бутун тарикҳи давомида деярли ўзгармаган. Улар байрамга олдиндан пухта тайёргарлик кўришади: уйларда, ҳовлиларда ва кўчаларда умумий тозалашни ташкил қилишади, барча мавжуд кийимларни ювишади, қарзларини тўлайдилар. Байрам арафасида, қуёш чиққунга қадар барча тайёргарлик ишларини якунлаш керак: байрамона таомларни пишириш, уйни тозалаш ва хоналарни гулли дарахт шокҳлари билан безаш.
Байрамнинг энг муҳим куни биринчиси, 21 март. Шу куни байрамона дастурхон ёзиш ва барча дўстларингизни, қўшниларингизни ва сиз учрашган ҳар бир кишини “Янги йил” таомлари билан таомлантириш одат тусига кирган, уларнинг асосийси ҳалиса ва сумалак (улар йилига атиги бир марта – Наврўзга тайёрланади). Халиса гўштнинг қўшилиши билан йетти турдаги ёрмалардан тайёрланади ва барчаси бир текис бўлгунча қайнатилади. Сумалак ниҳолдан тайёрланади ун ва шакар билан буғдой.
Улар байрам арафасида ушбу мураккаб таомларни тайёрлашни бошлайдилар. Катта оиланинг, аёлларнинг барча аёллари (замонавий шароитларда, кўп қаватли уйлар – қўшнилар) катта қозонхоналарда йиғилиб, бутун тун давомида идишни ўтин ёниб кетмаслиги учун аралаштирадилар. Кўпинча бир ҳовуч майда тошлар қозоннинг пастки қисмига, албатта, зиравор сифатида емас, балки аралаштирганда қалин маросим идиши майдалаб, ёниб кетмаслиги учун қўйилади. Агар кимдир тасодифан “омадли” тошни урса, унда у Янги йилда албатта омад тилайди, деб ишонишади. Оловда узоқ ва машаққатли жараён зерикарли вазифага айланмаслиги учун, у мусиқа, қўшиқлар ва рақслар билан бирга бўлади ва шу билан Янги куннинг қувноқ учрашувини бошлайди. Ва ерталаб ҳар бир аёл уйга умумий қозондан ўз улушини олиб борад
Наврўзда одатий маросим – бу ҳафталик гуноҳни тузишдир. Столда еттита (ҳафталик) маҳсулот бўлиши керак, уларнинг номлари форс алифбосидаги “син” ҳарфи билан бошланади: руе уруғлари – сипанд, олма – себ, қора уруғлар – сиаҳдане, ёввойи зайтун – санжид, сирка – сирке , саримсоқ – сер ва униб чиққан дон – сабз
Наврўзда байрам дастурхони қайта туғилиш ва янги ҳаётни англатувчи таомлар билан безатилган бўлиши керак: униб чиққан буғдой доналари, қайнатилган тухумлар, тирик балиқлар билан стакан сув. Бундан ташқари, столда, албатта, палов, шурпа, қайнатилган қўзичоқ ва кок-самса (ёш кўкатларга тўлдирилган пироглар) берилади. Умуман олганда, байрам дастуркҳонида ҳар кҳил таомлар ва ширинликлар қанча кўп бўлса, келаётган йил шунча обод ва самарали бўлад
Кейинги ўн учта татилда бир-биримизга ташриф буюриш, кекса қўшниларимиз ва қариндошларимизни зиёрат қилиш, қувноқ байрамлар, байрам бозорлари ва спорт мусобақаларини ташкил қилиш, шунингдек, ёш дарахтларнинг кўчатларини екиш ва дала ишларини бошлаш одат тусига киради. Эски маросимдан сўнг, Янги Йилда биринчи жўякни жамиятнинг энг кекса ва энг обрўли азоси амалга оширади. Шу кунларда оқсоқоллар, ота-оналар, устозларнинг дуосини олишингизга ишонч ҳосил қилинг. Одам Наврўзни нишонлаш кунларини қандай ўтказар екан, келаси йилни ҳам шундай ўтказади, деб ишонилади. Бундан ташқари, одамлар яна бир қадимий афсонани эслайдилар: Наврўз кунларида ерга одамлар ва фаровонлик келтирадиган фаришталар тушади, лекини.и.и.
