Талоқ ҳақида тушунча савол-жавоблар

Талоқ сўзи луғатда “Моддий ва манавий тугинни ечиш” маносини билдиради. СҲарий маноси еса, макҳсус лафз билан никоҳни кетказиш ёки ҳалолни нуксонга учратишга талоқ дейилади. Макҳсус лафздан мурод талоқ ёки унинг маносини англатувчи лафздир. Никоҳни кетказиш уч талоқ билан юзага келиб, ундан сўнг талоқ қилинган аёл ўзини талоқ қилган киши(ери)га ҳалол бўлмай қолади.

Ҳалолини нуқсонга учратиш дегани еса, ер талоқ қўйса, уч талоқ ҳаққидан битта камайиб, кҳотиннинг унга ҳалоллиги нуқсонга учраган бўлади. Талоқ ҳақидаги ҳадисларни келтирамиз. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади : Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам “Аллоҳ азза ва жаллага енг ёмон кўрилган ҳалол талоқдур” дедилар. Бундан Ислом динида талоқ фақат ноилож қолганидагина ишлатиш учун берилган рукҳсат еканлиги чиқади. СҲу ерда Исломда талоққа нима учун рукҳсат берилгани, у қандай бўлиши лозимлиги ҳақида гапиришга тўғри келади. Базилар талоқ чегарасиз бўлишини кҳоҳлайдилар. Еркак кҳоҳлаган пайтда кҳоҳлаганича талоқ қилишни истайдилар. Араб жоҳилиятида кҳудди шундай ҳукм бўлган. Бу еса аёл учун зулмдир. У бечора ерига сал ёқмай қолса ери уни кҳоҳлаганича талоқ қилади ва ҳоҳлаган пайтида қайтариб олаверади. Бунда умуман никоҳнинг ҳурмати ва муқаддаслиги қолмайди. Базилар умуман талоққа рукҳсат бермаслигини мақуллашадилар. Масиҳий динидаги бази мазҳаблар шунга амал қиладилар. Лекин бу ҳам инсон табиатига тўғри келмайди. Чунки турли сабабларга кўра, ер кҳотин бир-бирига ёқмай қолиши, ё оилавий турмушини умуман давом еттириб бўлмай қолиши мумкин. Демак, Аллоҳнинг окҳирги ва мукаммал дини Ислом талоққа рукҳсат бериб, уни малум бир адад билан чегаралаб қуйиши, бу диннинг ўртача йўл тутувчи дин еканлигини билдиради. Енди талоқ қилиш ҳуқуқи кимда бўлгани мақул? СҲу тўғрисида сўз юритамиз.

Базилар “талоқ қилиш ҳукми қозилик маҳкамаси ҳаққи бўлиши керак” дейди. Бу нотўғри фикр, чунки ер-кҳотин орасидаги муносабатлар бегона кишилар воситасида талашиб тортишадиган нарса емас. Бундай ҳолатда ким беҳаёроқ, ким сўзга чечанроқ бўлса, ўша ғолиб бўлаверади. Базилар талоқ кҳотиннинг ҳаққи бўлиши керак дейди. Лекин бу ҳам нотўғри фикр. Чунки, кҳотин киши табиатан жаҳли тез, еҳтироси туфайли шошиб ҳукм чиқарувчи бўлади. Яна аёл оила қуриш учун ҳеч қандай ҳаракат қилмаган ва қийналмаган бўлади. СҲунинг учун никоҳ бузилишидан ҳеч қандай моддий зарар кўрмайди, балки янги турмуш қуриб, яна янгидан маҳр ва совға олиши мумкин.

Ислом бу кҳуқуқни еркакларга берди. Чунки еркаклар оилани бузишдан олдин кўп ўйлайди. Болалар ҳам отанинг номида бўлади, бу ҳам уни кўп ўйлашга мажбур қилади. Яна оила қуриш учун барча ҳаражатлар (Маҳр, нафақа, тўй, уй-жой каби) бўлиб, унинг тарафидан бўлади. Мусулмон ер иложи борича талоқ қилмаслик ҳаракатида бўлади. Чунки у (талоқ) Аллоҳ ёмон кўрган нарса еканлигини якҳши билади.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам : “Қай бир аёл узрли сабабсиз еридан талоқ қилишини сўраса, унга жаннатнинг ҳиди ҳам ҳаром бўлади” дейдилар. Ушбу ҳадисга қараганда аёллар иложи борича ерларидан талоқни талаб қилмасликлари керак. Ерлар ҳам ўзларини бу сўзни айтишдан сақлашлари лозим. Расулуллоҳ салоллоҳу алайҳи вассалам: “Талоқ қилишдан Аллоҳнинг арши ларзага келади” деганлар.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади : “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам “Уч нарсани жиддийси ҳам жиддийдир, ҳазили ҳам жиддий, никоҳнинг, талоқнинг ва ражатнинг”, деганлар. Чунки бу ҳолларда ўзи билиб туриб, қасд қилиб айтган бўлади. Ислом, ҳаётга кҳусусан оилавий ҳаётга жиддий қарашга буюради. Лекин, ҳазил қилмай кҳато қилиб бошқа сўзни айтмоқчи бўлиб туриб, тилига бекҳосдан талоқ сўзи келиб қолса, талоқ тушмайди. Ражат – кҳотинини бир ёки икки ражий талоқ қилган одамнинг, идда ичида “сени қайтариб олдим” дейишига ражат дейлади.
Талоқ масаласида талоқ учун ишлатиладиган лафзларга алоҳида етибор берилади. Талоқ учун ишлатиладиган лафзлар 2 га бўлинади:
1) Очиқ ойдин лафзлар. Бундай лафзлардан кўзланган мурод очиқ-ойдин бўлиб, урф-одатда талоқ қилиш учун ишлатиб юрилган лафзлардир. “Талоқ”, “Фироқ”, “Сароҳ” сўзлари арабчада очиқ талоққа ишлатиладиган сўзлардир. Талоқ умумий ва ҳамма кҳалқлар биладиган сўзда “Қўйиб юбордим” ”Ажралдим” каби сўзлар ҳам шу манони англатиши мумкин.
Талоқ тушиши учун қўйидагилар шартдур:
1.Луғатда ва урф одатда талоқ маносини билдирадиган лафзни айтиш ёки ёзиш ёки ишора билан англатиш.
2.Талоқ қилувчи манони тушунган бўлиши. Бировга талоқ сийғаси бошқа тилда ўргатилса у маносини билмай туриб ишлатса талоқ тушмайди.
3.Талоқни кҳотинга нисбат бериши. Аёлнинг исмини айтиш, ўзига кҳитоб қилиш, васфини айтиш, унга ишора қилиш кабилар.
4. Талоқнинг лафзи ва ададида шак бўлмаслиги. Сўзни бузиб талаффуз қилса ҳам талоқ тушади. Масалан: талоқ ўрнига “талоғ” “талақ” деса ҳам. Очиқ-ойдин талоқ сўзи кҳотинга нисбат бериб айтиши билан талоқ тушади. Ният, мақсадни сўраб ўтирилмайди.
2) Киноя лафзли талоқ. Бунда талоқни ҳам бошқа манони англатадиган лафзни кҳотинга нисбат бериб ишлатилади. “Ота-онангникига кетавер”, “жўна”, “йўқол”, “чиқ кет”, “сен бўшсан”, “ҳурсан”, “ишинг ўзинг билан” каби сўзлар шу жумладандир. Агар бу киноя лафзлари розилик ҳолатида, талоқ тўғрисида гап сўз бўлмай айтилган бўлса талоқ тушмайди. Аммо ер бу гапни талоқ ниятида айтдим деса талоқ бўлади.
Агар розилик ҳолати бўлиб, ер-кҳотин орасида талоқ масаласи ўзаро баҳс қилиниб турганда ер “иддангни сана”, “сен ажрадинг”, “сен бўшсан” каби лафзларни айтса талоқ тушади. Бошқа киноя лафзларни айтса ниятига боғлиқ бўлади. Ғазаб, уруш-жанжал ҳолати бўлса, “иддангни санайвер” дейиши билан талоқ тушади. Бошқа лафзлар ниятга боғлиқ бўлади.

ТАЛОҚ ОИД САВОЛ-ЖАВОБЛАР

САВОЛ: Ҳайзни талоққа алоқадорлиги борми?

ЖАВОБ: Алоқадорлиги бор. Ҳоизани талоқ қўйилганда иддаси уч ҳайз бўлади.

إذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ طَلَاقًا بَائِنًا أَوْ رَجْعِيًّا أَوْ ثَلَاثًا أَوْ وَقَعَتْ الْفُرْقَةُ بَيْنَهُمَا بِغَيْرِ طَلَاقٍ ، وَهِيَ حُرَّةٌ مِمَّنْ تَحِيضُ فَعِدَّتُهَا ثَلَاثَةُ أَقْرَاءٍ

Ер ҳур, ҳайз кўрадиган аёлини талоқ қилса, боин бўлсин, ёки ражий, ёки учта бўлсин, ёки талоқсиз ўртасига айрилиқ тушса, унинг иддаси уч ҳайздир. (Жавҳаротун Наййира)

САВОЛ: Ёшлиги туфайли ёки қондан тўкҳтагани туфайли ҳайз кўрмайдиган аёл талоқ қилинса, унинг иддаси нима бўлади?
ЖАВОБ: Бундай аёлларнинг иддаси ҳайз билан бўлмай, уч ой бўлади.

وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ

“Аёлларингиздан ҳайздан ноумид бўлганларнинг иддаси, агар шубҳангиз бўлса, уч ойдир. Ҳайз кўрмаганларники ҳам”. (Талоқ сураси 4-оят)

САВОЛ: ҳайз,нифос ҳолатида талоқ қўйилса воқе бўладими?
ЖАВОБ: ҳайз ҳолатида талоқ қўйиш жоиз емас, лекин талоқ қўйса воқе бўлади.

وَطَلَاقُ الْمَوْطُوءَةِ حَائِضًا بِدْعِيَّةٌ  فيراجعها ويطلقها وَيُطَلِّقُهَا فِي طُهْرٍ ثَانٍ

Яқинлик қилинган, ҳайз ҳолатидаги аёлни талоқ қўйиш бидатдир. Агар талоқ қўйиб қўйган бўлса, уни қайта никоҳига олади ҳамда иккинчи поклигида талоқ қилади.  (Баҳрур Роиқ)

САВОЛ: аёл талоқ қилинганидан кейин, УЗИ текширувидан ўтгач, ҳомиласи йўқлиги малум бўлса, уч ҳайз идда ўтирмасдан турмушга чиқиши жоизми?
ЖАВОБ: Аллоҳ таоло Қуронда талоқ қилинган аёл ҳайз кўрадиган аёл  бўлса, уч ҳайз идда ўтиришини баён қилган. Бу Аллоҳнинг ҳукмидир. Уч ҳайзнинг ичида ҳомиланинг бор, йўқлиги Аллоҳ таоло буюрган идданинг бир неча ҳикматларидан биридир. Ҳикматни етиборга олиб Аллоҳнинг ҳукми тарк қилинмайди.

وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ

“Талоқ қилинган аёллар уч қуру (уч ҳайз) кутарлар” Бақара сураси 228-оят.

САВОЛ: ҳайз кўрадиган аёлнинг ери вафот етса унинг иддаси қанча бўлади?
ЖАВОБ: аёл кҳоҳ ҳайз кўрадиган бўлсин, кҳоҳ ноумид ёшида бўлсин, ҳомиладор бўлмаган ҳолатда ери вафот етса тўрт ою, ўн кун идда ўтиради.

وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا

“Сизлардан вафот етиб жуфтларини қолдирганларнинг аёллари ўзларича тўрт ою, ўн кун кутарлар”. Бақара сураси 234-оят.

САВОЛ: иддадаги аёл иддаси тугамай туриб бир, икки бор ҳайз кўргач, ҳомиладор емаслиги малум бўлгач, бошқа ерга тегиб кетса бўладими?
ЖАВОБ: иддаси чиқмаган аёл бошқага никоҳланиши жоиз емас. Никоҳ ўқилсада никоҳ боғланмайди.

وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّى يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ

“..Идда ўз муддатига етмагунча никоҳ боғлашни қасд қилманг…” Бақара сураси 235-оят

САВОЛ: аёл ҳоизалигида ери уч талоқ қўйса, воқе бўлмайди, деган кҳалқ оғзида гап бор, шу тўғрими?
ЖАВОБ: талоқ тушиш ёки тушмаслиги ҳайз кўриш ёки кўрмасликка умуман боғлиқ емас. ҳайз ҳолатида қўйилган уч талоқ воқе бўлади. Лекин бундай қилиш бидатдир.

وَالْبِدْعِيُّ ثَلَاثٌ مُتَفَرِّقَةٌ  …فِي طُهْرٍ وَاحِدٍ  …أَوْ  وَاحِدَةٌ فِي  حَيْضِ مَوْطُوءَةٍ

Бир покликда уч бор бўлиб талоқ қўйиш ёки яқинлик қилинган аёлни ҳайз  ҳолатида талоқ қўйиш бидат талоқдир. (Роддул Муҳтор)

ТАЛОҚДАН КЕЙИН ҚАЙТА ЯСҲАСҲ

Алоуддин Мансурнинг тафсирида Бақара сурасининг 233-оятида «Оналар болаларини тўла 2 йил емизадилар», дейилган. 232-оятида «Қачон кҳотинларингизни талоқ қилсангизлар ва уларнинг идда муддатлари битиб қолса, бас, уларни, ўзаро якҳшилик билан келишишган бўлсалар, ерларига қайта никоҳланишдан тўсманг», дейилган.
Бу ҳукм 2 талоққача бўлсами ёки 3 талоқдан кейин иддасини чиқариб, бир ерга тегиб, яна талоқ қилиниб, иддасини чиқариб, яна аввалги ерига никоҳланадими?
«Мукҳтасарул Виқоя» ва «Мажмаул Масуд»да шундай ёзилган.

ТАЛОҚ МАСАЛАЛАРИ 

Меҳрибон, раҳимли Аллоҳ номи ила

Оламлар роббиси, шариат, ҳукм ва намозни адо қилиш амрини қилган ягона Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин. Макҳлуқотларининг енг якҳшиси Муҳаммад мустафо саллоллоҳу алайҳи васалламга салавоту саломлар бўлсин. Аллоҳ таоло Набий саллоллоҳу алайҳи васалламни инкор қилувчиларга ҳужжат, нубувват ешигини кҳотимаси қилиб юборди. Узотнинг улуғ аҳлига ва буюк саҳобийларига ҳамда тўғри йўл имомлари бўлмиш кҳусусан “Илм юлдузларда бўлса ҳам албатта форс ўғлонларидан чиққан кишилар уни олади” деб, башорати берилган Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳга саломлар бўлсин.
Биз ўз ҳаннон ва маннон бўлган жалол егаси бўлган Роббимизга сажда қиламиз. У мендай кҳом ақл егасига (Қурон ва ҳадис денгизи қаридан чиқариб олинган бебакҳо дур ва шариат кҳулосалари бўлмиш) фиқҳнинг бир неча бобларида қалам тебратиш тавфиқини ато етди.
Оламлар Роббиси Аллоҳ таолога ҳамд, Унинг барҳақ расули, саййидимиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламга салавоту саломлар, унинг аҳлига ва барча саҳобийларига ҳамда чиройли тарзда улар йўлини тутганларга қиёмат кунигача саломлар бўлсин.
Ей, Аллоҳим! Сенга ҳамдлар айтаман ва Сендан ушбу китобни ёзишга ёрдам, кўмак сўрайман.
Талоқнинг маноси
Талоқ сўзи (насара бобидан) масдар бўлиб, луғатда қайдни кўтариш, озод қилиш, айрилиқни икҳтиёр қилиш каби маноларни англатади. СҲарий истилоҳда, тезлик билан никоҳ ришталарини узушдир. Ҳазрати мавлоно Абдул Ҳай Лакнавий “Ҳидоя” ҳошиясида қуйидагиларни ёзган:
“Талоқ луғатда қайдни кўтариш, фақиҳлар истилоҳида, никоҳ битми (ижоб ва қабул)ни макҳсус лафзлар воситасида кўтариб, никоҳ риштасини тугатиш номига талоқ дейилади.
Талоқнинг ҳақиқати
Талоқ ижоб ва қабул ёрдамида икки бегона ер ва аёл ўртасида пайдо бўлган муҳаббат ришталарини тугатувчи ҳукмлар мажмуасидир. Бир жону бир тан бўлган ер-кҳотин қалбида куртак ёзган орзу ва тасаввуротлар талоқ орқали парча-парча бўлиб кетади. Талоқ ҳар бир қавм ва елатда мавжуддир. Лекин, бизнинг шариати исломиянинг покиза ҳаёт низоми бошқалардан тубдан фарқ қилади. Исломий талоқ дастурининг қадру қиммати бошқа дин ва миллатларда мавжуд талоқ низоми билан солиштириб кўришда намоён бўлади. СҲу боис исломий талоқ низомига киришишдан олдин бу борада бошқа динлар тутган йўлларни кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ.
Яҳудий динида талоқ
Мусо алайҳис саломга юборилган шариатда талоқ мубоҳ амаллардан ҳисобланган. Талоқнинг буткул тасарруфоти еркак қўлида бўлган. Бу борада аёл китшига ҳеч қандай икҳтиёр берилмаган. Масалан, бир киши бир аёлга уйланса ва унга нисбатан ҳеч қандай илиқлик унда пайдо бўлмаса ё аёлнинг бирор айбини билиб қолса, ҳеч қандай тааммулсиз талоқ қағозини ёзиб аёл қўлига тутқазиб, уйдан ташқарига чиқариб юборилган. Аёл аввалги ери уйидан чиқиши билан бошқаларга турмушга чиқиши мумкин бўлган. Ажрашган ер-кҳотин умурбод бир-бирига ҳаром бўлган. У иккисини бир-бирига ҳалол қилиш йўли умуман бўлмаган. Яҳудийларда талоқ сўз билан емас ёозма тарзда амалга оширилган. Талоқ беришда еркак кишига ҳеч қандай монеликлар бўлмаган. Лекин, яҳудийлар кейинчалик кўплаб монеликларни ишлаб чиқганлар .
Насороларда талоқ
Яҳудийларни акси ўлароқ асл исоийларнинг динида на ерга ва на кҳотинга талоқ қилиш икҳтиёри берилмаган. Талоқ ҳаром амал ва кабира гуноҳ деб тушунилган. Яҳудилардан бир гуруҳлари Исо алайҳис салом ҳузурига келиб: “Еркак киши ўз аёлини бирор сабабга кўра талоқ қилишига ҳаққи борми?” деб, савол бердилар. Исо алайҳис салом уларга “Аллоҳ таоло еркак ва аёлни жуфт-жуфт қилиб яратди”ни ўқимаганмисизлар” деб, сўзида давом етди. СҲунинг учун ҳам ер ўз ота-онасидан ажралиб, бир аёл билан ҳаёт кечиради ва у иккиси орасида муҳаббат пайдо бўлиб, ҳатто бир тана каби бўлиб қоладилар. СҲунинг учун ҳам Аллоҳ таоло уларни бирга қилди. Аллоҳ таоло уларни бирга қилгандан кейин ер-кҳотин бир-биридан ажрашиши мумкин емас. Улар берган саволларига жавоб олганларидан кейин: “Унда нима учун Мусо алайҳис салом ёзма талоқ беришга рукҳсат бердилар” дедилар. Уларга жавобан Исо алайҳис салом: “Сизларнинг қалбларингизда қасоват бўлгани боис аввалда талоқ қилишга ижозат бўлмасада, Мусо алайҳис салом жазо тариқасида аёлларингизни талоқ қилинглар деб, буюрдилар” дедилар. “Фатҳул мулҳим”да Инжилдан қуйидаги Исо алайҳис саломнинг сўзлари нақл қилинган: “Қайси шакҳс ўз аёлига талоқ қўйиб, бошқа аёлга уйланса, зино гуноҳини қилган бўлади ва қайси аёл талоқ қўйилиб бошқа ерга тегса, зино гуноҳини қилган бўлади”. Умуман олиб қаралганда Кҳристиан динида талоқ қатий ман қилинган амаллардан ҳисобланган ва бошқа томондан кўпкҳотинлик ҳам тақиқланган. Унинг натижаси шу бўладики, икки бир-бирига мос келмайдиган еркак ва аёл никоҳланса, у иккаласи кҳристианлик динига кўра ажрашиш қатий ман қилинади ва иккалаларини ушбу ҳаёти (доимо бир-бири билан урушишлари натижасида) дўзакҳга айланади. Бундан бошқа ўзга кҳулоса қилиб бўлмайди.
Ислом дини талоқга рукҳсат берган еди, бази насронийлар унга етироз билдириб: “Бу аёлга зулм” дедилар. Қачонгача талоқга рукҳсат берилмайди. Чунки талоқга рукҳсат бермаслик ғайри фитрий иш ҳисобланади. СҲунинг учун ҳам насронийлар асл китобларида келган талоқ борасидаги ҳукмга амал қилмай, аста секинлик билан талоқга доир қайтариқларни бузишга урундилар. Зино ва турли ёмон ишлар қатори талоқ ҳам черков рукҳсати билан амалга оша бошлади. Оммавий кҳалқ тазйиқи остида черков талоқ бериш асосларини секин асталик билан кўпайтира бошладилар. Кейинчалик талоқ беришга қўйилган сабаблар беҳад кўпайиб кетди. Бу вақтда талоқ икҳтиёри ҳали ҳам черков тасарруфида еди. Талоқ борасида ер-кҳотинда ҳеч қандай икҳтиёр йўқ еди. Ер-кҳотин бир-биридан ажрашиш мақсадида черковларга мурожаат қиласалар, черков ўзи тўғри деб топган сабабларга қараб ҳукм қилар еди. Лекин, имкони борича роҳиблар Инжилда келган асл ҳукмга амал қилишга урунар едилар. СҲунинг учун улар томонидан оз сонли кишиларгагина талоқ билан ҳукм қилинар еди. Европада иккинчи уйғониш даври содир бўлгандан кейин омма кҳалқ талоқни черков тасарруфидан ўз икҳтиёрларига ўтказишга урундилар. Натижада, талоқ черков роҳиблар тасарруфидан давлат судлари икҳтиёрига ўтказилди ва бениҳоя ажрашиш сабаблари кўпайиб кетди. Окҳир оқибат еркаклар билан бир қаторда аёллар ҳам талоқ масаласи юзасидан судларга мурожаат қила бошладилар. Ер-кҳотиндан қайси бири бир-бирига ёқмай қолса, ер ё кҳотин судга бориб “ерим ё кҳотиним менга ёқмай қолди ажрашишни кҳоҳлайман” деб мурожаат қиларди. Суд еса, уларни бир-бирига ёқмай қолганини сабаб қилиб кўрсатиб ажратиб юборар еди. Натижада, ҳозирги кунга келиб европада ажрашиш миқдори жуда ошиб кетди. СҲарқий давлатларда истиқомат қилувчи одамлар бу тартибда ажрашишни ҳаёлларига ҳам келтира олмайдилар. Европада никоҳ ҳали ҳануз жар ёқасида қолиб келмоқда .
Ҳиндуиликда талоқ
Ҳиндиуилик динида талоқ қилишга умуман рукҳсат берилмайди. Ҳатто, аёлини зино устида ушлаб олса, уйидан ташқарига чиқариб қўйса қўяди. Лекин, талоқ қила олмайди. СҲу боис ҳам бази ҳиндлар бу ҳукмни ижросида танглик ҳис қила бошладилар. Бази ҳиндуи динига етиқод қилувчи қабила еркаклари зарурат юзасидан аёлига талоқ қўйиш мақсадида браҳманларга мурожаат қилардилар. СҲулар сирасига жанубий Ҳиндистонда истиқомат қилувчи ҳиндуий талимотидаги гуруҳларни келтириш мумкин. Лекин, шимолий Ҳиндистонда яшовчи сивилизасиядан орқада қолган ҳиндуийлар талоқни умуман ножоиз иш деб тушунадилар .
Жоҳилият замонасидаги талоқ
Жоҳилият даври низомига кўра ер ўз аёлига 100 тагача талоқ бериши ва яна уни ўзига қайтариб олиши мумкин еди. Қози Саноуллоҳ соҳиб ўзининг “Тафсири мазҳарий” асарида Имом Бағавий Урва ибн Зубайр қилган ушбу ривоятларини нақл қилганлар: “Ислом аввалида одамлар беҳисоб талоқ қўйишга одатланган едилар. Бази кишилар аёлларига талоқ қўйиб, улар иддаларини тугатай деганда ўзларига қайтариб олиб, яна талоқ қўйиб юборар едилар. Бу ҳолат аёлга зулм бериш мақсадида қайта-қайтабажарилар еди. Еркаклар ўз аёлларини жуда ёмон кўрсалар никоҳ ва талоқсиз муаллақ ҳолатда ушлаб туришга урунар едилар. Ислом, жоҳилият даврида аёлларга берилган бу зулм ва ситамлаига чек қўйди. Бу борада, яни аёлларга талоқ қўйиш миқдори, чегараси борасида қуйидаги оят нозил қилинди:
“Талоқ икки мартадир” (Бақара 229-оят).
Талоқ қўйгандан кейин ортидан ражат қилиш мумкин бўлган талоқ ҳаммаси бўлиб иккитадир. Бирор киши иккита талоқ қўйгандан кейин учинчи талоқниқўйса, талоғини берган аёлига ҳалоласиз ражат қилиши мумкин емас. Бундай ҳолатда никоҳ ҳам уч талоқ қилган аёлини ҳалол қилиб бермайди .
Исломда никоҳ ва талоқнинг адолатли низоми
Ислом никоҳ ва талоқга адолатли, инсофли ва пурҳикмат низомни муқаррар қилди. Ушбу низом бошқа динларда мавжуд ифрот (ҳаддан зиёд бўш қўйиш) ва тафрит (ҳаддан зиёд маҳкам тутиш)дан покдир. Ислом шариати талоқни билкул ҳаром қилиб ҳам қўймади ва ҳеч қандай сабабсиз оммавий тарзда рукҳсат ҳам бермади. Балки, талоқга ижозат бера туриб, шундай деб такидлаб қўйди:

عَنْ ابْنِ عُمَرَ أن النَّبِيِّ قَالَ : “أَبْغَضُ الْحَلالِ إلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الطَّلاقُ” . رَوَاهُ أَبُو دَاوُد وَابْنُ مَاجَةْ.

Ибн Умардан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам дедилар:
“Аллоҳ азза ва жалла наздида ҳалол нарсаларнинг енг ғазаблиси талоқдир” (Абу Довуд ва ибн Можа ривояти). Ҳадисдан кўзланган мақсад ўйлаб, фикр қилиб енг окҳирги мажбурий ҳолатда талоқ қўйишга қадам қўйиш керак деганидир. Чунки, талоқ никоҳ востиасида юзага келадиган улуғ бир риштани тугатиш ҳисобланади. СҲунинг боис никоҳ битмини тугатишни арзимаган гап деб билмаслик даркор. Зеро, никоҳ бошқа муомала ва битмлар каби фақат муомала ё битмгина емас. Балки, никоҳ бир шарий ибодат ва Набийларнинг суннати даражасидадир. Никоҳда бошқа битмларда топилмайдиган шартлар мавжуддир. Бундан ташқари никоҳга кҳос қонунлардан шуки, бази еркаклар бази аёлларни ўз никоҳларига олишлари мумкин емас. СҲу билан бир қаторда никоҳдан ўзга битмларни тузиш учун гувоҳ шарт емас. Лекин, никоҳни дуруст бўлиши учун албатта гувоҳ шарт ҳисобланади, яни икки гувоҳ олдида ижоб (ўзимни сизга бағишладим) ва қабул (сизни танмаҳрамликга қабул қилдим) бўлмаса, никоҳ никоҳ ҳисобланмайди. СҲу боис ҳам омма кўз ўнгидан никоҳдан ўтиш суннат ҳисобланади. Никоҳ умур савдоси бўлиш билан бир қаторда Аллоҳ таолонинг ажиб мўжизасики, икки ижоб ва қабул сўзларини айтиш билан ер-кҳотинлик ришталари пайдо бўлиб, икки кҳонадон бир-бири билан лозим. Никоҳ ришталарини чиройли, пукҳта боғлаш учун, битм аввалида бир неча кўрсатмалар берилган. Уни сақлаб қолиш учун бир неча босқичга ега тавсиялар берилиб, окҳирги босқичда талоқга рукҳсат берилган.
Ер-кҳотинлик ришталарини мустаҳкамлаш йўллари
Ер-кҳотин ўртасидаги алоқаларни мустаҳкам қилиш учун шариат кўплаб кўрсатмалар берган. Улар қуйида баён қилинади:
1. Никоҳдан олдин икки ёш бир-бирини кҳулқ-атвори ҳақидаги малумотларга ега бўлиши лозим. Келишмовчилик ва турли зиддият чиқмаслиги учун ойлавий муҳит, қиз ва ўғил табиати, бири икинчисини кўриб ҳотиржам бўлиб, маслаҳатлашгандан кейин истикҳора қиладилар;
2. Никоҳдан кейин еркак кишига қуйидагилар тушунтирилади. Аллоҳ таоло раҳмати ила никоҳ риштаси боғланди. Аллоҳ таоло томонидан боғланган ҳар бир ишда бакҳт ва саодат бор деб билиб, турмуш ўртоғи билан якҳши муомала қилади. Аёли томонидан содир бўлган турли янглиш ишларни якҳши томонини ўйлайди. Аёлига кҳушмуомалалик билан илтифот кўрсатади. Набий саллоллоҳу алайҳи васалламўзларининг бир ҳадисларида нафсга тасир қилувчи бир кўрсатмани берганлар.

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- :”لاَ يَفْرَكْ مُؤْمِنٌ مُؤْمِنَةً إِنْ كَرِهَ مِنْهَا خَلْقًا رَضِىَ آخَرَ”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Мўмин мўминага ғазаб қилмайди. (Чунки) У(аёл)ни бир одатини ёмон кўрса, у(аёл)ни бошқа кҳулқини якҳши кўради” дедилар” (Муслим ривояти) .
Енг яши тавсия шуки, аёлни ёмон одатларига кўз юмиб, яши кҳулқларига етибор қаратиш лозим. Қурони каримда ҳам бу ҳақда қуйидаги оят ворид бўлган:
“Улар ила якҳшиликда яшанг. Агар уларни ёқтирмасангиз, шоядки, Аллоҳ сиз ёқтирмаган нарсада кўпгина якҳшиликларни қилса” (Нисо 19-оят).
СҲунингдек, аёллар ўз ерларига итоат қилишлари борасида бот-бот такидланган ҳукмлар ворид бўлган. Бу ҳақда Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам қуйидаги ҳадис ривоят қилинган.

أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم :”لَوْ كُنْتُ آمِرًا أَحَدًا أَنْ يَسْجُدَ لأَحَدٍ لأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا لِمَا عَظَّمَ اللَّهُ مِنْ حَقِّهِ عَلَيْهَا”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Бирор кишини бирор кишига (фаразан) сажда қилишга буюргувчи бўлсам, аёлни ўз ерига у(ер)ни ҳаққи ун(аёл)да кўп бўлгани боис сажда қилишга амр қилган бўлар едим”, дедилар” (Байҳақий ривояти ).
Қурони каримда солиҳ ва якҳши аёл сифатида ўз ерига итоат қилувчи аёл зикр қилинган.
Аллоҳ базиларини базиларидан устун қилгани ва молларидан сарфлаганлари учун еркаклар аёлларга раҳбардирлар. Солиҳа аёллар-итоаткор ва Аллоҳнинг ҳифзи-ҳимояси бўйича ғойиб(ер)ларининг муҳофазасини қилувчилардир (Нисо 34-оят).
Якҳши, солиҳа аёл ери ҳокимяти ва раҳбарлигига ўзини таслим қилиб, уни фармонларига итоат қилади. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ўз ери амрига итоат қилувчи аёлларни мақтаганлар. Набий саллоллоҳу алайҳи васалламдан “Қайси аёл ўз ерига тобе бўлиб, итоат қилса, ҳаводаги қушлар, денгиздаги балиқлар, самодаги фаришталар ва ўрмондаги дарандалар истиғфор айтадилар” ривоят қилинган .
Ер-кҳотин ўртасидаги алоқалар тўғрисида Қурон ва ҳадисда келган кўрсатмаларнинг кҳулосаси шуки, никоҳ риштасини мустаҳкамлаб, илдиз оттиришга замин яратиш даркор. СҲу боис одатда ер-кҳотин орасида ўтиб турадиган гапларга асосланиб аёлига талоқ қўйиш якҳши иш емас. Юқорида икки ёш никоҳлангандан кейин никоҳни мустаҳкамлаш учун йўл-йўриқ ва кўрсатмалар берилди. Ушбу кўрсатмаларни бажаришга ер-кҳотиндан бирортаси лоқайтли қилса ва шу сабабли икки ёш орасида келишмовчилик ҳамда тортишув юзага келса, шариат ўзаро сулуҳ ва маслаҳат воситасида орадаги зиддиятни кетказишга буюради. Қурони каримда ер-кҳотин ўртасидаги ўзаро келишмовчиликга барҳам беришни тўртта йўли айтилган. Улардан учтаси еркакга тегишли бўлиб, Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилади:
“Бош кўтаришларидан кҳавф қилинган аёлларга ваз-насиҳат қилинг, ётоқларида ҳижрон қилинг ва уринг. Агар итоат қилсалар, уларга қарши бошқа йўл акҳтарманг. Албатта, Аллоҳ юксак мақомли буюк зотдир” (Нисо 34-оят).
Ушбу оятда ер-кҳотин ўртасини келиштиришнинг уч босқичи, яни еркакларга боғлиқ жиҳатлари баён қилинмоқда. Улардан биринчиси, аёлга якҳши насиҳат қилиб тушунтириш, аёлга тушунтиришнинг ўзи кифоя қилмаса, иккинчи босқич, ётоғини алоҳида қилиб қўйиш, бу орқали ерни норозилигини тушуниб, ўз фелига надомат қилсин. Агар ушбу чиройли огоҳлантиришлар ҳам у аёлга кор қилмаса, яни димоғдорлиги ва қинғирлигидан қайтмаса, кейинги учинчи даража, ислоҳ мақсадида енгил уринглар. Уришнинг шарий даражаси, суяк синадиган ё баданда асари қолиб кетадиган ҳайсиятда бўлмаслигидир. Юзга умуман уриш мумкин емас. Чунки, у ҳусун маркази ҳисобланади .
Уриб-тепиш жазони енг окҳиргисидир. Арзимаган ва юзаки айблар туфайли уриш якҳши емас. Заруратсиз ё заруратдан зиёда ургувчилар ҳақида Набий саллоллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис ворид бўлган.

عَنْ إِيَاسِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى ذُبَابٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم “لاَ تَضْرِبُوا إِمَاءَ اللَّهِ”. فَجَاءَ عُمَرُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ ذَئِرْنَ النِّسَاءُ عَلَى أَزْوَاجِهِنَّ. فَرَخَّصَ فِى ضَرْبِهِنَّ فَأَطَافَ بِآلِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم نِسَاءٌ كَثِيرٌ يَشْكُونَ أَزْوَاجَهُنَّ فَقَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم “لَقَدْ طَافَ بِآلِ مُحَمَّدٍ نِسَاءٌ كَثِيرٌ يَشْكُونَ أَزْوَاجَهُنَّ لَيْسَ أُولَئِكَ بِخِيَارِكُمْ”.

Иёс ибн Абдуллоҳ ибн Аби Зубобдан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Аллоҳнинг чўрилари (бандалари)ни урманглар” дедилар. СҲунда Умар розияллоҳу анҳу Расуллоллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам олдиларига келиб: “Аёллар ўз ерларига журатли бўлиб кетдилар” дедилар. Бас, улар(аёллар)ни уришга (Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам) изн бердилар. СҲунда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам кҳонодони атрофида кўплаб аёллар ўз ерларидан шикоят қилиб, айланиб қолдилар. Бас, Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам: “Муҳаммад (саллоллоҳу алайҳи васаллам) оиласи атрофида ўз ерларидан шикоят қилиб кўп аёллар айланиб қолди. У(ўз аёлларини заруратсиз ё заруратдан зиёда урувчи)лар сизларнинг якҳшиларингиз емас” дедилар” (Абу Довуд ривояти).
Жазодан кейин аёл тўғри йўлга келиб, муомалалари дурусланса ва ундан кейин ўзи истаган пайтда аёли ортидан тушиб уни айбларини қидириши дуруст емас. Юқорида келтирилшган услубларни қўллаш натижасида кҳонадонда юзага келган келишмовчиликлар барҳам топади. Ер-кҳотин ўртасида келиб чиққан низо ва можороларни ислоҳ қилишда мазкур тарбиявий кўрсатмалар иш бермай қоладиган даражага етиб келиб, кҳонодонда содир бўлган ишлар ташқарига чиқиб кетиш кҳавфи бўлиб, у сабабли ер-кҳотин орасида уруш аланга олиб, жанжаллашиб, бир-бирини айблай бошласалар, шу ўринда ҳам Қурони карим яраштиришнинг тўртинчи босқичини баён қилди:
“Агар икковларининг оралари бузилишидан қўрқсангиз, ернинг аҳлидан бир ҳакам ва кҳотиннинг аҳлидан бир ҳакам ажратинг. Агар улар ислоҳни ирода қилсалар, Аллоҳ ер-кҳотиннинг орасини мувофиқлаштиради. Албатта, Аллоҳ билувчи ва кҳабардор зотдир” (Нисо 35-оят).
Қурони каримнинг покиза ва шарафли кўрсатмасига биноан амал қилинса кўча ва бозорда ер-кҳотин жанжалини тарқалиши ўрнига кҳонадоннинг ўзида у икҳтилофга барҳам берилади. Яқин қариндошларнинг кҳайркҳоҳлиги сабабли ер-кҳотин ўртасида иттифоқлик ва аҳллик кўрини пайдо бўлади. Юқорида зикр қилинган Қурони карим оятларидан қуйидаги фойдалар олинади:
1. Қурони карим икки томондан ер-кҳотинни яраштириш учун тайин қилинган шакҳсларни ҳакам деб, атади. Ҳакам жанжалга чек қўя олиши ва ҳукм чиқаришга салоҳиятли бўлиши лозим. Бу салоҳиятлар илмли ва диндор шакҳсларда бўлади;
2. Икки ҳакамни юборишдан мақсад ер-кҳотин ўртасини ислоҳ қилиш бўлсин ва икки ҳакамни икки ёш мукҳтор (нима ҳукм чиқаришса мен унга розиман деган тарзда) ҳакам қилиб тайинлашса, яни у иккисини учинчи шакҳс сифатида тайинлаб, улар чиқарган ҳукмга розимиз десалар. У икки ҳакам ушбу вазиятда мукҳтор ҳакам бўлиб қоладилар. Натижада, у икки ҳакам талоқга иттифоқ қилсалар, талоқ тушади. Кҳулу ё бирор суратга келишсалар ер-кҳотин у иккиси томондан чиқарилган ҳукмга итоат қилишлари лозим бўлиб қолади. Бу Ҳасан Басрий (р.а.) ва Абу Ҳанифа (р.а.) мазҳабларидадир;
3. Икки ҳакам якҳши ниятда ва чин дилдан у икки ер-кҳотин ўртасини якҳши бўлишини кҳоҳлаб ишга киришишса, албатта Аллоҳ таолонинг ғойбий мадади натижасида муваффақиятга еришадилар. Зеро, оятда “Агар улар ислоҳни ирода қилсалар, Аллоҳ ер-кҳотиннинг орасини мувофиқлаштиради” ғойибий мададга ишора бор. Ҳакамларда яраштириш истаги ё икҳлос бўлмаса, ер-кҳот орасида мувофиқлашиш топилмайди. Чунки, оятда аниқ ва равшан тарзда “Агар улар ислоҳни ирода қилсалар, Аллоҳ ер-кҳотиннинг орасини мувофиқлаштиради” деб, такидланган;
4. Юқорида келган кўрсатмаларнинг барчаси бесамар кетса, у икки ер-кҳотин орасидаги жуда қаттиқ зиддият сабабли душманлик пайдо бўлади. Натижада, никоҳ риштаси самара бериш ўрнига азоб беради. Бундай ҳолатда никоҳ риштасини узмаслик зулмдир. Аксинча, бундай ўринда никоҳ риштасини тугатиш ер-кҳотин ва у иккиси кҳонадонига роҳат ҳамда саломатлик бағишлайди. Бир киши чиройли гап айтган екан:
“Афсонани окҳиригача етказиш мумкин бўлмаса, якҳшиси уни тарк қилиш афзал”.
Тўрт босқични босиб ўтгандан кейин талоқ қўйишга рукҳсат берилади. Лекин, шу билан бирга ерга Набий саллоллоҳу алайҳи васалламни қуйидаги ҳадисларини бот-бот еслатилади:

عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ “أَبْغَضُ الْحَلاَلِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى الطَّلاَقُ”.

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Аллоҳ азза ва жаллага енг ёмон кўрилган ҳалол талоқдир”, дедилар” (Абу Довуд ривояти) .
Сабабсиз талоқ беришга ваидлар ва унинг салбий натижалари
Юқоридаги кўрсатмалардан равшан бўладики, шариати исломия ер-кҳотин орасидаги келишмовчилик чидаб бўлмайдиган ҳолатга келиб қолганда ва ўнгланишлари мушкул бўлган ўринда талоқга ижозат беради. Аксинча, никоҳ риштасини арзимаган бакҳоналар билан бузиш Аллоҳ таолога номақбул бўлгани боис имкон қадар ундан сақланиш лозим. Чунки, талоқ сабабли аёлнинг дили чилпарчин бўлиб, ер-кҳотин обрўйига путур етиб қолмай насл, яни фарзандларга ҳам тасир қилиб, кҳонадон низомини издан чиқаради. Талоқ ортидан келадиган ёмон тасирлар фақат ер-кҳотингагина тааллуқли бўлиб қолмай, балки томонлар, қабилалар орасида низо келиб чиқишига замин бўлади. Талоқнинг салбий жиҳатлари аста-секинлик билан ривожланиб, келажакда юз берадиган мудҳиш ҳолатларга муқаддима вазифасини ўта беради.
Ришта узулишига сабаб ё восита бўладиган нарсаларни шариати исломия чиройли тарзда юганлаб, тўлиқ бир тартибга келтириб қўйган. Сабабсиз талоқ олиш ё талоқ беришга нақлларда қаттиқ ваидлар баён қилинган. Улардан бир нечтасини қуйида келтирилади:

عن عليٍّ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: “تَزَوَّجُوا ولا تُطَلِّقُوا فإِنَّ الطَّلاقَ يَهْتَزُّ مِنْهُ العَرْشُ.”

Алий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алаҳи васаллам:
“Уйланинглар!! Талоқ қўйманглар!! Зеро, талоқдан арш силкинад қимирлайди” .

عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ لِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم:” يَا مُعَاذُ مَا خَلَقَ اللَّهُ شَيْئًا عَلَى وَجْهِ الأَرْضِ أَبْغَضَ إِلَيْهِ مِنَ الطَّلاَقِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ شَيْئًا عَلَى وَجْهِ الأَرْضِ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنَ الْعَتَاقِ فَإِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِمَمْلُوكِهِ :”أَنْتَ حُرٌّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَهُوَ حُرٌّ وَلاَ اسْتِثْنَاءَ لَهُ وَإِذَا قَالَ لاِمْرَأَتِهِ: أَنْتِ طَالِقٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَلَهُ الاِسْتِثْنَاءُ وَلاَ طَلاَقَ عَلَيْهِ”.

Муоз ибн Жабар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам менга:
“Ей, Муоз! Аллоҳ таоло ер юзида Ўзига талоқданда ёмонроқ нарсани яратмади. Ва Аллоҳ таоло ер юзида Ўзига итоқданда якҳшироқ нарсани яратмади. Бир киши ўз қулига: “Ин ша Аллоҳ сен ҳурсан” деса, бас у озатдир. У(итоқ) учун истисно йўқ. Аёлига: “Ин ша Аллоҳ сен талоқсан” деса, У (талоқ) учун истисно бор ва унга асосан талоқ бўлмайди” дедилар” (Доруқутний ривояти).

عَنْ ثَوْبَانَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ :” أَيُّمَا امْرَأَةٍ سَأَلَتْ زَوْجَهَا طَلاَقًا فِى غَيْرِ مَا بَأْسٍ فَحَرَامٌ عَلَيْهَا رَائِحَةُ الْجَنَّةِ”.

Савбон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Қай бир аёл тангликсиз еридан талоқ сўраса, унга жаннатнинг ҳиди ҳаром бўлади”, дедилар” (Термизий ривояти) .

عَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَال: “لَا تُطَلَّق النِّسَاء إِلَّا مِنْ رِيبَة إِنَّ اللَّه لَا يُحِبّ الذَّوَّاقِينَ وَلَا الذَّوَّاقَات”.

Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Аёлларни шубҳадан талоқ қилинглар. Зеро, Аллоҳ тало татигувчи (еркак)ларни ва татигувчи (аёл)ларни якҳши кўрмайди”. (Баззор ва Табароний ривояти).
Ушбу ҳадисда “Аллоҳ тало татигувчи (еркак)ларни ва татигувчи (аёл)ларни якҳши кўрмайди” деб келтирилган. Ундан мурод асалидан татиб кўриш мақсадида уйланувчи еркак ва тушрмушга чиқувчи аёл назарда тутилган. Улар бир аёлни ё бир еркакни татиб кўргандан кейин бошқа бир аёлни ё еркакни татиб кўришни истайдилар. Ана ўшаларни Аллоҳ таоло якҳши кўрмайди. Бундай ҳолатга келиб қолишдан Алоҳ асрасин.
Талоқни кўпайиб кетиш сабаблари
Айни дамда талоқ қилинган аёллар сони кундан-кунга ортиб бормоқда. Бу инкор қилиб бўлмайдиган ҳақиқат. СҲарий фатво идоралари мавжуд давлатларда фатво сўраб келувчиларнинг еллик фоизининг сўров номаси талоқга тегишли бўлиб қолди. Бу қадар талоқни кўпйиб кетиш сабаблари қуйидагилардир:
1. Талоқ қўйишни кўпайиб кетишининг асосий сабаби диндан йироқлашиш, исломий одаб-акҳлоқни билмаслик, ер-кҳотинлик алоқаларига беетиборлик, уларнинг ҳақлари ва бурчларидан бекҳабарликдир. Бошқа сўз билан айтганда талоқни ҳаддан зиёда ортиб кетиши диний, акҳлоқий ва руҳий таназзул сабабидандир. СҲунинг учун биз мусулмонлар диндан бекҳабар инсонларга тушунтириш ишлари олиб бориб, турмуш аҳамияти, талоқ беришнинг зарарли оқибатлари ва бу борада ворид бўлган ваидларни очиб беришимиз лозим;
2. Тажрибасиз, ҳиссиётга берилувчи, жаҳли чиққанда ақли кетадиган шакҳслар тушиниб-тушунмай унча, бунча талоқсан деб юбориб, афсусланиб юрадилар. Бу ҳақда ҳадисда шундай дейилади:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم: “أَنَّهُ قَالَ لا طَلاقَ، وَلا عِتَاقَ فِي غِلاقٍ.”

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
“Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Ғазабнок (пайт)да талоқ ҳам итоқ қилманглар” дедилар” (Абу Довуд ривояти).
Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бошқа бир ҳадисда ғазабни босишга амр қилганлар.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “لَيْسَ الشَّدِيدُ بِالصُّرَعَةِ إِنَّمَا الشَّدِيدُ الَّذِي يَمْلِكُ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ.”

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилиндаи:
“Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Пакҳлавон (бошқани) йиқитувчи емас, пакҳлавон ғазаби келганда ўзини тутиб турадиган кишидир” дедилар” (Букҳорий ривояти).
Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ғазабни сабаби, уни келиб чиқиш манбаи ва давоси тўғрисида шундай деганлар:

عَنْ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “إِنَّ الْغَضَبَ مِنْ الشَّيْطَانِ وَإِنَّ الشَّيْطَانَ خُلِقَ مِنْ النَّارِ وَإِنَّمَا تُطْفَأُ النَّارُ بِالْمَاءِ فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَتَوَضَّأْ.”

Атия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам:
“Ғазаб шайтондан. СҲайтон еса оловдан яратилган. Олов сув билан ўчирилади. Бас, сизлардан бирортангизга ғазаб келса, таҳорат олсин” дедилар” (Имом Аҳмад ривояти).
3. Талоқ қўйишга олиб келадиган сабаблардан яна бири муккасидан кетгунча ич