Фарзандингиз стрессли еканлигининг 10 та белгиси

Инглиз тилидаги “стресс” сўзи таржимада “босим, юк, кучланиш” деган манони англатади. Бу интеллектуал ва ҳиссий ортиқча юк натижасида пайдо бўлади.

Агар катталар стресс белгиларини тан олса ва ёрдам сўраши мумкин бўлса, унда болалар анча қийин бўлади. Бола унга нима бўлаётганини тушунмайди, ёмон кайфиятдан қандай қутулишни билмайди. СҲунинг учун стресс белгиларини ўз вақтида кўриш ва болага вазиятни енгишга ёрдам бериш муҳимдир.

Стресс қандай намоён бўлади ва болангизга қандай ёрдам бера оласиз?

1. Регрессия
Бу ерта болалик давридаги кҳатти-ҳаракатлар шаклларига қайтишни англатади: бола бош бармоғини сўра бошлайди, онаси кетганда йиғлайди, тўшакни ҳўллайди, катталарга осилади, доимо етибор талаб қилади.

Нима қилиш керак? Боланинг “регрессияси” га аралашиш керак емас. Унга айни дамда еркалаш ва тинчлантириш керак. Регрессияни кутинг – у ўтиб кетади.

2. Қўрқув
Агар бола тўсатдан умидсиз қўрқоққа айланса, бу унинг стресс остида еканлигини англатади. Агар бола ҳамма жойда ешикларни ёпса, қулф қулфланган ёки йўқлигини ҳар доим текширса, ҳамма жойда ёруғликни ёқса, ота-оналар огоҳлантириши керак. У аллақачон қоронғи кҳонадан емас, балки девордаги расмлардан, зинапоядаги шовқин ва сукунатдан ҳам қўрқади.

Нима қилиш керак? Болани ўйинга, расм чизишга фаол жалб қилинг – бу иккала фаолият ҳам якҳши ўтади. Уларнинг ёрдами билан қўрқувнинг келиб чиқишини тушунишга ҳаракат қилинг ёки ўйинчоқлар билан боланинг суҳбатларини жимгина тингланг.

3. Агрессивлик
Агар чақалоғингиз илгари жуда мулойим ва дўстона, ҳеч қандай сабабсиз қўполлик қила бошлаганини, кескин жавоб беришини, уришишни, ўйинчоқ ва китобларни деворга ташлаб, бошқаларга тебранишини сезсангиз, бу стресс белгилари еканлигини билишингиз керак.

Нима қилиш керак? Агрессияни тақиқлаб бўлмайди, уни бошқа шаклларга ўтказишга ҳаракат қилиш якҳшироқдир: ўз айбсизлигини ҳимоя қилишни ўргатиш, вазиятни биргаликда таҳлил қилиш. Боланинг тўпланган енергиясидан конструктив чиқиш йўлини изланг: фаол спорт, бошқа болалар билан очиқ ўйинлар, қўғирчоқ жангини ташкил қилинг.

4. Кайфиятнинг ўзгариши
Бола асоссиз тасирчан, арзимаган сабабга кўра осонгина йиғлаб юбориши мумкин, кейин еса, аксинча, жуда тажовузкор бўлади. Катта ёшдаги болаларда кўпинча тантрумс ёки кунлар, ҳафталар давом етадиган тушкун, депрессив кайфият мавжуд – буларнинг барчаси ота-оналарни ҳам огоҳлантириши керак.

Нима қилиш керак? Фарзандингиз билан юракдан гаплашинг, уни нима ташвишга солаётганини билиб олинг. Унга ҳис-туйғуларини тушунишга ва конструктив тарзда ифода етишга ўргатинг. Ҳатто енг кичик ютуқларга ҳам етибор беринг. Фарзандингизнинг кун тартибини, овқатланишини ва уйқусини кузатиб боринг.

5. Саломатлик муаммолари
Ота-оналар кўпинча тушунарсиз аломатлар билан чалкашиб кетишади: қусиш, овқат ҳазм қилиш бузилиши, тошмалар, иситма, қорин оғриғи ва бошқа ғалатиликлар – буларнинг барчаси асабий асосда содир бўлиши мумкин, агар бола жуда ташвишланса.

Нима қилиш керак? Аввало, оилада псикҳологик иқлимни ўрнатиш, оила ва мактаб талаблари жуда кўп фарқ қиладими ёки йўқлигини текшириш. Улар аниқ ва изчил бўлиши керак. Идеал ҳолда, сиз боланинг ўзини ўзи қадрлаши бўйича болалар псикҳологи билан ишлашингиз керак ва ўғил ёки қизнинг шакҳсий вақти ва жойи бор-йўқлигини текшириб кўринг.

6. Безовта уйқу
Стрессли бўлса, укҳлаб қолиш мажбурий маросимлар билан кундалик азобга айланади: чироқни ёқинг, пардани ёпинг, деразада ким борлигини кўринг, қўлимдан ушлаб туринг ва ҳоказо. Бола камроқ укҳлашни бошлайди ва окҳир-оқибат сурункали чарчоқни бошдан кечиради.

Нима қилиш керак? Тинчлантирувчи массаж, нафас олиш машқлари, тасаввур машқлари безовта уйқудан ёрдам беради. Бундан ташқари, ароматерапия, ефир мойлари билан массажлар, ароматик ванналар фойдалидир. Сиз чақалоғингиз учун ўсимлик ёстиқ сотиб олишингиз мумкин.

7. Академик натижаларнинг пасайиши
Боланинг ёмон псикҳо-емосионал ҳолатда еканлиги кҳотира бузилиши, тасаввур қилишда қийинчиликлар, заиф консентрасия, илгари қизиқиш уйғотган ҳамма нарсага қизиқишнинг йўқолиши каби белгилар билан намоён бўлади.

Нима қилиш керак? Фарзандларингиз билан ҳар куни текшириб туринг. Ўзингизни “Қандай баҳолар?” Навбатчи саволи билан чекламанг, унинг ҳис-туйғулари, кайфияти, қўллаб-қувватлаши ҳақида сўранг. Мақтовни қўлдан бой берманг, ҳатто боланинг енг аҳамиясиз ютуқларига ҳам етибор беринг. Иложи бўлса, болангизга қийин вазифаларни бажаришга ёрдам беринг.

8. Тез чарчаш
Заиф консентрасия ва кҳотира, ўқиш қийинлиги, илгари осон бўлган. Бола юкдан кейин тезда чарчайди, ғойибона, унутувчан, безовта бўлади.

Нима қилиш керак? Болалик тажрибаси ва ҳис-туйғулари ҳақида билиб олинг. Фарзандингиз қўллаб-қувватланаётганини ҳис қилиш учун, у ўз муаммолари ҳақида сиз билан гаплашмоқчи бўлган вақтда сизнинг тайёр еканлигингизни билишига ишонч ҳосил қилинг. Фарзандингизни барча вазиятларда қадрланг ва иложи борича тез-тез қучоқланг.

9. Изолясия
Псикҳологик стресс ҳолати болада алоқалардан қўрқиб, ёлғизликка интилишда намоён бўлиши мумкин. У тенгдошларининг ўйинларида қатнашишни тўкҳтатади, интизомни сақлашда қийналади.

Нима қилиш керак? Аввал сиз стрессли вазият билан шуғулланишингиз керак; агар бола ҳозирда мулоқот қилиш учун ресурсларга ега бўлмаса, туриб олманг. Агар у кҳоҳласа, чақалоққа биринчи навбатда битта бола билан дўстлашишга ёрдам беринг: бирга паркга ёки театрга боринг. Болаларнинг коммуникатив тренинглари (масалан, гуруҳ қум терапияси машғулотлари) бу муаммони енгишга ёрдам беради.

10. Мажбурий белгилар
Сочни бармоқлар атрофига ўраш, йўталиш, қўлларнинг қалтираши, бошнинг чайқалиши, елканинг буришиши, жинсий азолар билан ўйнаш, кечаси ва ҳатто кундузи сийдик ўғирлаб кетиш, дудуқланиш боладаги стрессли ҳолатнинг кўрсаткичидир.

Нима қилиш керак? Етарли жисмоний фаоллик болага стрессдан омон қолишга ёрдам беради: кундалик юришлар, югуриш, велосипедда юриш, ерталабки машқлар. Бола ҳис-туйғуларини ташлаб, тўлиқ дам олиши, оғир кундан кейин дам олиши керак.

Агар вазият назоратдан чиқиб кеса, болалар псикҳологи ва неврологининг ёрдамини етиборсиз қолдирманг.

* * *

Юқоридаги белгиларнинг ҳар бири фарзандингиз стресс остида еканлигини кўрсатиши мумкин. Фарзандингизга еҳтиёт бўлинг: агар ота-оналар ушбу кҳавотирли сигналларга етибор бермасалар, бу нафақат чақалоқнинг соғлиғи билан боғлиқ муаммоларга олиб келиши мумкин (масалан, сурункали невроз), балки унинг шакҳсий фазилатларини шакллантиришга ҳам тасир қилади.