Dunyoning ko’plab madaniyatlarida Quyosh, iliqlik, yorug’lik va yangilanish bayramlarini astronomik quyosh taqvimi bo’yicha vertikal tenglashuvda nishonlash odat bo’lganligi mantiqan. Masalan, 21 mart kuni Qadimgi butparast Rossiyada Yangi Quyoshni (Yangi hayot, Yangi yilni o’qing) qisqartirilgan nusxasi bilan: sariq, dumaloq va issiq pankake bilan kutib olish odat edi! Endi Maslenisa bayrami saqlanib qoldi, ammo nasroniylik tasiri ostida u vaqt o’tishi bilan o’zgarib, “qish bilan xayrlashish” ga aylandi, garchi u oldin to’liq to’laqonli Yangi yil bayrami edi.

Ammo eronlik va turkiy xalqlar, Islom hukmronligiga qaramay, o’zlarining islomgacha bo’lgan bayrami – bahor va Yangi yilni (forscha “yangi kun” dan) himoya qilishga muvaffaq bo’lishdi. Navro’z bayramining kelib chiqishi dehqonlar orasida Quyoshga sig’inish endigina paydo bo’la boshlagan insoniyat tarixining adabiyotgacha bo’lgan davridan boshlanadi. Navro’z 648-330 yillarda Ahmoniylar imperiyasida zardushtiylik diniy bayramining rasmiy maqomini oldi. Miloddan avvalgi e.

Hozirda Navro’z Eron va Afg’onistonda Yangi yil boshlanishi sifatida, Tojikiston, O’zbekiston, Qirg’iziston, Qozog’iston, Turkmaniston, Ozarbayjon, Albaniya, Iroq Kurdistoni, Hindiston, Makedoniya, Turkiyada dam olish kuni sifatida keng nishonlanmoqda; shuningdek, Rossiyaning janubida: Tataristonda, Boshqirdistonda.
Navro’zni nishonlash ananalari o’zining butun tarikhi davomida deyarli o’zgarmagan. Ular bayramga oldindan puxta tayyorgarlik ko’rishadi: uylarda, hovlilarda va ko’chalarda umumiy tozalashni tashkil qilishadi, barcha mavjud kiyimlarni yuvishadi, qarzlarini to’laydilar. Bayram arafasida, quyosh chiqqunga qadar barcha tayyorgarlik ishlarini yakunlash kerak: bayramona taomlarni pishirish, uyni tozalash va xonalarni gulli daraxt shokhlari bilan bezash.

Bayramning eng muhim kuni birinchisi, 21 mart. Shu kuni bayramona dasturxon yozish va barcha do’stlaringizni, qo’shnilaringizni va siz uchrashgan har bir kishini “Yangi yil” taomlari bilan taomlantirish odat tusiga kirgan, ularning asosiysi halisa va sumalak (ular yiliga atigi bir marta – Navro’zga tayyorlanadi). Xalisa go’shtning qo’shilishi bilan yetti turdagi yormalardan tayyorlanadi va barchasi bir tekis bo’lguncha qaynatiladi. Sumalak niholdan tayyorlanadi un va shakar bilan bug’doy.

Ular bayram arafasida ushbu murakkab taomlarni tayyorlashni boshlaydilar. Katta oilaning, ayollarning barcha ayollari (zamonaviy sharoitlarda, ko’p qavatli uylar – qo’shnilar) katta qozonxonalarda yig’ilib, butun tun davomida idishni o’tin yonib ketmasligi uchun aralashtiradilar. Ko’pincha bir hovuch mayda toshlar qozonning pastki qismiga, albatta, ziravor sifatida emas, balki aralashtirganda qalin marosim idishi maydalab, yonib ketmasligi uchun qo’yiladi. Agar kimdir tasodifan “omadli” toshni ursa, unda u Yangi yilda albatta omad tilaydi, deb ishonishadi. Olovda uzoq va mashaqqatli jarayon zerikarli vazifaga aylanmasligi uchun, u musiqa, qo’shiqlar va raqslar bilan birga bo’ladi va shu bilan Yangi kunning quvnoq uchrashuvini boshlaydi. Va ertalab har bir ayol uyga umumiy qozondan o’z ulushini olib borad

Navro’zda odatiy marosim – bu haftalik gunohni tuzishdir. Stolda ettita (haftalik) mahsulot bo’lishi kerak, ularning nomlari fors alifbosidagi “sin” harfi bilan boshlanadi: rue urug’lari – sipand, olma – seb, qora urug’lar – siahdane, yovvoyi zaytun – sanjid, sirka – sirke , sarimsoq – ser va unib chiqqan don – sabz

Navro’zda bayram dasturxoni qayta tug’ilish va yangi hayotni anglatuvchi taomlar bilan bezatilgan bo’lishi kerak: unib chiqqan bug’doy donalari, qaynatilgan tuxumlar, tirik baliqlar bilan stakan suv. Bundan tashqari, stolda, albatta, palov, shurpa, qaynatilgan qo’zichoq va kok-samsa (yosh ko’katlarga to’ldirilgan piroglar) beriladi. Umuman olganda, bayram dasturkhonida har khil taomlar va shirinliklar qancha ko’p bo’lsa, kelayotgan yil shuncha obod va samarali bo’lad

Keyingi o’n uchta tatilda bir-birimizga tashrif buyurish, keksa qo’shnilarimiz va qarindoshlarimizni ziyorat qilish, quvnoq bayramlar, bayram bozorlari va sport musobaqalarini tashkil qilish, shuningdek, yosh daraxtlarning ko’chatlarini ekish va dala ishlarini boshlash odat tusiga kiradi. Eski marosimdan so’ng, Yangi Yilda birinchi jo’yakni jamiyatning eng keksa va eng obro’li azosi amalga oshiradi. Shu kunlarda oqsoqollar, ota-onalar, ustozlarning duosini olishingizga ishonch hosil qiling. Odam Navro’zni nishonlash kunlarini qanday o’tkazar ekan, kelasi yilni ham shunday o’tkazadi, deb ishoniladi. Bundan tashqari, odamlar yana bir qadimiy afsonani eslaydilar: Navro’z kunlarida erga odamlar  va farovonlik keltiradigan farishtalar tushadi, lekini.i.i.