Сийдик тута олмаслик (енурез) — сабаблари,

Енурез, сийғоқлик — одамларда пешоб ёхуд сийдик тута олмаслик билан характерланадиган касаллик. Кўпгина ҳолларда енурездан азият чекувчилар болалар саналади (барча ташувчиларнинг 94,5 фоизи), ўспиринлар ҳиссасига 4,5%, катталар ҳиссасига еса 1% тўғри келади. Сийдикни тута олмаслик асосан уйқу пайтида намоён бўлади (75% ташувчиларда), уйқудан ташқарида бу ҳолат кенг тарқалмаган. Ушбу касаллик юзага келишининг битта ягона сабаби мавжуд емас.

• Касаллик Ибн Синонинг «Китоб ал-қонун фит-тиб» китобида ҳам қайд қилиб ўтилган. Унда касаллик кўпинча чуқур уйқу пайтида содир бўлиши келтирилади.

Тарқалганлиги

ДСМ-5 малумотларига кўра, енурезнинг тарқалганлиги 5 ёшли болалар орасида 5-10% ни, 10 ёшли болаларда 3% — 5% ни, 15 ёшдан ошганларда еса 1% ни ташкил қилади.

Енурезга оид аниқ тиббий статистик малумотларни тўплаш яқинда бошланган. Касаллик оилада низоли вазиятлар ривожланишига ҳисса қўшади; ота-оналарнинг 61% сийдик тута олмаслик жиддий муаммо деб ҳисоблашади. Шифокорга мурожаат қилишдан олдин ота-оналар бола суюқлик қабул қилишини чеклаш, ётишдан олдин уни тувакка ўтқазиш каби чораларни қўллаши кенг тарқалган.

Сабаблари

Кўпгина тадқиқотчилар енурез генезида вегетатив бузилишларга муҳим аҳамият беришади. А. М. Вейннинг такидлашича, енурез вегетатив парасомнияга оид деб ҳисобланади. Енурез пайдо бўлишида невроз ҳам малум бир рол ўйнайди. Психотравматик вазият бош мия катта яримашлари пўстлоғининг нормал фаолият кўрсатишида бузилишларга олиб келади. Кўпинча бу дисфунктсия яққол намоён бўлмайди ва шунинг учун бундай беморларда «қуруқ» ва «ҳўл» кечалар навбатланиб туриши хосдир.

Кўп шифокорлар касалликнинг ирсий генезига ишора қиладилар. Масалан С.П.Петровский бу «ретсессив моногибрид ирсий касаллик» деб ҳисоблайди ва унинг асосида сийдик пуфаги иннерватсияси ривожланишидаги аномалиялар ётади деб такидлайди. Бази тадқиқотчилар енурез пайдо бўлишида сийдик пуфагига тасир қилувчи биологик фаол моддалар (серотонин, гистамин, простоглютсин ва енг муҳими — вазопрессин) секретсиясининг дисфунктсияси муҳим омил еканлигини айтишади.

Аёлларда енурез чаноқ туби мушакларининг заифлашуви оқибатида юзага келиши мумкин, бунга қуйидаги омиллар сабаб бўлади:

Оралиқ муддати қисқа бўлган туғруқлар;
Тез-тез оғирликлар кўтариш;
Мушакларнинг ҳаддан зиёд зўриқиши;
Кичик чаноқ азоларида операсиялар ўтказилганлиги.

Таснифлаш

Касалликнинг енг кенг тарқалган тури бирламчи енурез ҳисобланиб, бунда нисбатан катта ёшли болалар ҳам пешоб тута олмасликдан азият чекиши мумкин. Бола одатда 4-5 ёшида «етарлича катта» деб ҳисобланади, бу ҳолда сийғоқлик, урологик, неврологик ва бошқа аномалиялар бўлмаганида, енурез дея қаралади. Бази манбаларда бу давр 6-7 ёшлик деб кўрсатиб ўтилган.

Агар сийғоқлик бир муддат «қуруқлик» (камида олти «қуруқ» ой) дан кейин юзага келса, иккиламчи енурез ташхиси қўйилади.

Тиббий тасниф

МКБ-10да ноорганик табиатли енурез Ф98.0 коди билан белгиланади. Классификатор функсионал енурез, психоген енурез, ноорганик табиатли пешоб тута олмаслик, бирламчи / иккиламчи ноорганик енурезни ўз ичига олади.

5-таҳрирдаги руҳий хасталиклар бўйича диагностик ва статистик қўлланмада енурез коди 307.6 бўлиб, айириш тизими бузилишлари гуруҳига киради.

Дифферентсиал ташхислаш

Ташхис қўйишда полиурия ёки шошилинч пешоб чиқаришга олиб келадиган нейроген сийдик пуфаги ёки бошқа касалликларни истисно қилиш керак (масалан, сийдик йўллари ўткир инфексияси, даволанмаган қандли диабет ёки қандсиз диабет), шунингдек дориларнинг ножўя тасири (масалан, антипсихотик дорилар, диуретиклар) шунга ўхшаш реаксияга олиб келиши мумкин.

Даволаш

Ҳозирги даврда аҳоли ўртасида сийдик тута олмаслик даволанишни талаб етмайди деган нуқтаи назар кенг тарқалган. Бундай ҳолда беморга фақат бази бир техникаларга риоя қилиш тавсия етилади. Масалан, малум бир соатларда пешоб чиқариш, суюқлик қабулини камайтириш, кофеин ва диуретик тасир кўрсатадиган бошқа маҳсулотлардан сақланиш ва сабрли бўлиш. Натижада, 7 ёшли болалар орасида касалликнинг тарқалганлиги 5-10% ни ташкил қилади.

Шу билан бирга, енурез нисбатан яхши сифатли ҳолатдир. Ўз-ўзидан шифо топиш частотаси у ёки бу чоралар кўрилишидан қатий назар йилига 15% ни ташкил қилади. Аммо, етти ёшгача бўлган болаларнинг юзтадан еттитасида бу касаллик сақланиб қолади.

Енурез стрессни келтириб чиқаради, бу еса болага катта психологик юк туширади ва унинг ўзига бўлган баҳосини пасайтиради, шунинг учун 6-7 ва ундан катта ёшдан бошлаб даволаниш курсини ўташ тавсия етилади.

Енурезни даволашда комплекс ёндашув талаб етилади, хусусан:

• Пешоб чиқаришга чорлов юзага келганда уйғониш рефлексини ҳосил қилиш ёки тиклаш;
• Асаб тўқимасида метаболик жараёнларни рағбатлантириш;
• Пешоб чиқариш жараёнини тартибга солувчи қаватларнинг етилишини тезлаштириш;
• Касаллик пайтида юзага келадиган невротик касалликларни тузатиш.
• Амалда даволашнинг ҳар хил турлари қўлланилади, улардан енурезли уйғотгич (аларм-терапия) ва фармакологик терапия катта аҳамиятга ега.

Енурезли уйғотгич — уйғониш рефлекси бузилишида терапиянинг енг яхши усули ҳисобланади, айниқса кечаси ажраладиган сийдик миқдори унчалик катта ва сийдик пуфаги сиғими унчалик кичик бўлмаса. Ушбу усул ҳеч қандай ножўя тасирга ега емас. Тасдиқланган самарадорлик 80%. Бундан ташқари, касалликнинг қайталаниш даражаси жуда паст.

Медикаментоз терапия

Агар тунда ишлаб чиқариладиган сийдик миқдори кўп бўлса ва уйғотгичли терапия самара бермаса, медикаментоз терапияга мурожаат қилинади. Бунда таблетка шаклида десмопрессин (200-400 мг) ёки тил остига қўйиладиган лиофилизат (120-240 мг) билан даволашнинг самарадорлиги 70% ни ташкил қилади. Дозани ошириб юбориш хавфи юқори бўлганлиги сабабли, ҳозирги пайтда назал спрейлар тавсия етилмайди. Аммо шуни такидлаш керакки, антидиуретик гормонни қабул қилиш тўхтатилганидан кейин касалликнинг қайталаниш даражаси юқори бўлиши қайд етилган.

Сийдик пуфагиниг ҳажми кичик бўлса, даволаш спазмолитиклар ёки антиколинергик препаратлар билан олиб борилиши мумкин.

Енурезни даволашда кенг қўлланиладиган Имипрамин, фақатгина 50% самарадорлик кўрсатади ва терапия кўпинча касалликнинг қайталаниши билан бирга кечади. Бундан ташқари, дозани ошириб юборишда кардиотоксик тасир ва ўлим ҳолатлари қайд етилган. Шунинг учун ҳозирги вақтда ундан фойдаланиш тавсия етилмайди.

Физиотерапия

Физиотерапевтик муолажалардан микроток, ултратовуш, сийдик пуфаги соҳасига иссиқ тасир еттириш, терапевтик машқлар, массаж буюрилиши мумкин.

Касалликни даволашда кегел машқлари ҳам ёрдам беради. Бундай ҳолда, бола малум бир муддат пешоб оқимни 5-10 сониядан ушлаб туриши, кейин чиқариб юбориши талаб етилади.

Енурезда гигиена қоидалари

Адсорбент гигиеник маҳсулотлар бемор ҳаётини анча енгиллаштиради. Бу тўшак учун қопламалар, нам бўлмайдиган тагликлар, урологик прокладкалар бўлиши мумкин. Буларнинг барчаси ҳозирги кунда дорихоналарда мавжуд. Восита танлаганда ҳиддан ҳимояловчи турига афзаллик бериш тавсия етилади.