Макруҳ нима дегани?

Макруҳ – бу диний нуқтаи назардан тўғри келмайдиган амалдир. Бошқача қилиб айтганда, макруҳ инсоннинг қилмишидан кўра қилмаслик яхшироқдир. Шофий мазҳабига кўра, макруҳ бир тур. Буни қилганлар жазоланмайди, қилмаган киши савоб олади. Ҳанафий мазҳабига ергашганлар икки алоҳида қисмда таҳлил қилинади. Булар; У таҳримен макруҳ ва танзиҳен макруҳ деб икки гуруҳга бўлинади.

“Севмаган нарса”нинг лугʻавий маʼноси макруҳ, хунуклик, хунук хулқ-атвор, номувофиқликдир. Ҳаром деб қабул қилинмаган хатти-ҳаракатлар ва ишларга макруҳ дейилади. Макруҳни ҳаромдан ажратиб турувчи айрим фарқлар мавжуд. Бирор нарсанинг макруҳ эканлигини тушуниш учун матнларни яхшилаб текшириш керак. Мазҳабга кўра турлича бўлган макруҳ ҳолатлар турлича таърифланган. Қайси мазҳабга эргашса, макруҳ ҳолатига амал қилиш керак.

Макруҳ нимани англатади?

Макруҳ – бу диний тақиқланган ёки мос бўлмаган хатти-ҳаракатлар учун ишлатиладиган атама. Диний жиҳатдан одамнинг молини исроф қилиш ҳаром емас, балки макруҳдир. Бу номақбул хатти-ҳаракатдир. Дин берган таърифга кўра исроф ҳаром емас, макруҳдир. Намунавий макруҳни тушунтирувчи уламолар, мол-мулкни исроф қилиш ўрнига, уни камбағалларга тарқатиш вожиб еканини таъкидлайдилар.

Шофий мазҳаби макруҳнинг ягона тури еканлигини таъкидлаган. Ким қилса, мақтовга сазовор. Бундай қилмаганлар нафақат ҳукм қилинади, балки жазоланмайди. Ҳанафий мазҳабига кўра, вазият бошқача. У иккита алоҳида қисмга бўлинган. Булар таҳримен макруҳ ва танзиҳен макруҳ шаклидадир.

Таҳриман Макруҳ?

Таҳримен макруҳ ҳаромга яқинроқ макруҳ исмдир. Буни қилиш ҳаромга яқинроқдир. Шундай қилиб, буни қилган одам жазоланиши мумкин еди. Буни қилмаган киши савоб олади. Таҳримнинг макруҳ талқини шундаки, хулқ кўпроқ ҳаром билан боғлиқдир. Лекин хатти-ҳаракати ҳаром емас. Бу ҳаромга яқин. Масалан, бошқа бировнинг никоҳ таклифи қилган кишига турмуш қуриш таклифи қилиш макруҳ ҳисобланади. Ҳаром емас, ҳаромга яқин. Aйрим мисоллар:

– Кумуш ёки олтин идишларда ичимлик суви ёки бошқа нарсаларни ичиш.

– Ота-оналарни исми билан чақириш. Турмуш ўртоқларни исм билан чақириш.

– Балиқдан ташқари денгизда топилган ҳайвонларни ейиш.

– Ўша жойда Қуръонни овоз чиқариб ўқиётган одамнинг ёнида ўтириш ва ўзи ҳам овоз чиқариб Қуръон ўқиш.

– Намоз ўқиладиган жойда номақбул иш қилиш.

Бу хатти-ҳаракатлар макруҳ таҳримендир.

Тензиҳен Макруҳ?

Тензиҳен макруҳ ва таҳримен макруҳ каби ҳанафий мазҳаби шиорига киритилган. Таҳримон макруҳдан фарқ қилади. Тензиҳен макруҳ ҳалолга яқиндир. Ҳалол дейиш мумкин емас. Буни қилган кишининг гуноҳи йўқ. Буни қилмаган кишига савоб берилмайди. Тензиҳен макруҳ – қийин пайтларда бошдан кечириладиган ва қилинган хатти-ҳаракатлардир.

Уруш пайтида от гўштини истеъмол қилиш танзиҳи макруҳдир. Макруҳ қилмаслик яхшироқ ёки ёмонроқ емас. Ким қилса, ҳукм қилинади. Уруш пайтида от гўштини истеъмол қилиш олимларнинг фикрига кўра ёқимли емас. Ваҳоланки, вожиб ҳолат бўлгани учун бунда гуноҳ йўқ.

– Пиёз ёки саримсоқ йегандан кейин масжидга бориш ёки жамиятга кириш.

– Намоз вақтида қўшимча дуоларни қайта-қайта ўқиш мукаммал макруҳдир.

– Шом намозини ўқимай нафила намозини ўқиш.

– Уйга ёки масжидга кириб, намоз ўқишга ҳаракат қилиш, ҳаётни тарк етиш.

– Жонли тасвирланган ҳайвонлар билан гиламчалар билан ибодат қилиш.

– Фарза деярли тугаши билан суннат намозини бошлаш.

Ушбу мавзу бўйича Дин ишларининг изоҳи қуйидагича

Макруҳ – фарз қилинган далил билан фарз қилинмаслиги керак бўлган нарса ёки аниқ далил билан қилинмаслиги керак бўлган нарсадир. Занний далиллар ҳадис китобларига асосланади. У қайси китобларга асосланганлигига ишонч ҳосил қилиб бўлмайди. Мутлақ далилда ҳадислар аниқдир.

Бироқ, хулқ-атворда яхшилик бўлмаса, бу исталмаган. Макруҳ таҳримий аниқ бўлса-да, танзиҳи макруҳ учун аниқлик билдирилмайди. Макруҳ таҳримен қилса, ҳаром қилгандек гуноҳ қилган бўлади. Ҳаромдан фарқи шундаки, у вожибга зиддир. Тензиҳен макруҳ учун жазо ёки мукофот йўқ.